Зошто е толку важен Ерусалим?

Град свет за христијаните, Евреите и муслиманите, Ерусалим во последните денови повторно беше центар на хаос и крвопролевање. Најновиот бран на немири и судири избувна во четвртокот поради планираната делокација на шесте палестински семејства од областа Шеик Џарах во источен Ерусалим.

Иселувањето било нарачано од израелски суд, а во моментот на избувнувањето на немирите се очекувало Врховниот суд да ја потврди таа одлука. Имено, земјиштето им припаѓа на еврејските имигранти кои систематски купуваат и градат куќи и го населуваат источен Ерусалим, во соработка со државата, што Палестинците го сметаат за етничко чистење од земјата што им припаѓа според меѓународните судски одлуки.

Покрај тоа, портпаролот на Високиот комесаријат на ООН во петокот рече дека присилното пренесување на Палестинците од источен Ерусалим може да биде воено злосторство. Имено, според израелските закони, Евреите што можат да докажат сопственост на имот во Ерусалим од времето пред Израел да биде создаден во 1948 година можат да си го повратат тој имот, но Палестинците што избегале по основањето на Израел и војната што следувала го немаат тоа право.


За да се разбере зошто Ерусалим е таква пречка за мирот и соживотот и постојан извор на конфликт меѓу Израелците и Палестинците, потребно е да се разгледа поширокиот социо-историски контекст.

За почеток, и Палестинците и Израелците го сметаат Ерусалим за главен град на нивната држава - иако ни едната ни другата држава не е призната од сите членки на ООН. Државноста на Палестина е признаена од 136 од 193 членки на ООН, во која има статус на земја-набљудувач што не е членка од 2012 година, но не е призната од Израел, САД и добар дел од развиените земји, вклучително и повеќето земји-членки на ЕУ. И додека со Спогодбите во Осло од 1933 година палестинските власти биле воспоставени како влада на палестинските територии во Појасот Газа и на Западниот брег, Израел сè уште има де факто воена контрола врз тие територии. Оваа окупација, која трае од Шестдневната војна во 1967 година, во која Израел ја победи коалицијата на арапски земји, е една од најдолгите во модерната историја. Израелската влада, од друга страна, негира дека станува збор за окупација и тврди дека станува збор за „оспорувани територии“.

Источен Ерусалим, составен дел од палестинската територија, исто така бил окупиран од Израел во 1967 година, а потоа бил анектиран во 1980 година кога Кнесет (израелскиот парламент) го прогласил Ерусалим за „вечна и неделива престолнина“. Но, првичниот план на меѓународната заедница за Ерусалим бил сосема поинаков. Во 1947 година, Генералното собрание на ООН, во Резолуцијата 181, предложило поделба на т.н. Британскиот мандат за Палестина (која ја опфаќала целата територија помеѓу реката Јордан, Средоземното Море, Либан и Синај, Египет) на независна еврејска држава, независна арапска држава и Ерусалим како посебен протекторат на ООН.

Еврејски доселеници го населуваат источен Ерусалим и ги иселуваат Палестинците

По првата војна помеѓу новопрогласената држава Израел и соседните арапски држави, Израел го окупирал западен Ерусалим, а Јордан источниот дел на градот и Западниот брег. Јордан ѝ ја отстапил таа територија на идната палестинска држава по војната во 1967 година, но, како што е забележано, таа останала под израелска окупација - не само според мислењето на Палестинците или Арапите воопшто, туку и во официјалната позиција на Меѓународниот суд на правдата, Генерално собрание и Советот за безбедност на ООН, како и самиот израелски врховен суд.

И покрај повремените критики, САД никогаш не одговорија конкретно на континуираната израелска окупација, наводните воени злосторства во воената акција на Газа, систематското кршење на палестинските човекови права и незаконското ширење на еврејските населби на окупираните територии, вклучувајќи го и источен Ерусалим, кој сѐ повеќе се оддалечува од мировно решение што би било прифатливо за двете страни. Но, дури и ако израелските власти не се заинтересирани за мир со Палестинците, за еврејската држава останува уште еден егзистенцијален проблем - ако продолжат да ја окупираат нивната територија, Палестинците веројатно ќе бидат мнозинство на таа земја на долг рок. Ова значи дека Израел ќе може да биде или демократска или еврејска држава, но не како порано и двете.


Спорот околу Ерусалим е, се разбира, многу повеќе од политички. Неговата религиозна димензија е исто толку важна. Очигледно религијата била еден од главните мотиви и оправдување на ционистичкото движење што во 19 и 20 век поттикнале населување на Евреите во денешен Израел и воспоставување на државата Израел по холокаустот, што било запрено дури по крајот на Втората светска војна и поразот на нацистичката Германија. Секуларниот ционистички аргумент - дека Евреите, како нација изложена на буквално илјадагодишен прогон, имаат потреба и заслужуваат своја држава за да ги заштити - доби многу поголема моќ, но верската компонента остана неразделно поврзана и со ционизмот и со неговите противници.

Самиот Нетанјаху се осврна на религијата, односно на заедничкото писмо на Евреите и христијаните, кога во 2017 година, коментирајќи ја одлуката на тогашниот американски претседател Доналд Трамп за преместување на амбасадата на САД во Ерусалим, тврдеше дека Ерусалим е главен град на Израел во последните 3.000 години.

Нетанјаху: Главниот град на Израел е Ерусалим, пишува во Библијата

- Напорите да се негира илјадагодишното поврзување на еврејскиот народ со Ерусалим се апсурдни. Можете да го прочитате во една многу добра книга - се вика Библија. Каде би бил главниот град на Израел ако не во Ерусалим? - изјави израелскиот премиер вешто поткопувајќи ги верските убедувања под легитимни политички, правни или историски аргументи.

Спорот се врти не само околу земјата, туку и околу христијанските, еврејските и муслиманските светилишта во Ерусалим: од џамијата Ал-Акса како трето најзначајно свето место во исламот до урнатините на еврејскиот втор храм и христијанската црква околу Светиот гроб (во кој се смета дека е погребан Исус).

Џамија, црква и храм

Стариот град на Ерусалим е поделен на христијански, муслимански, еврејски и ерменски квартови, што ја рефлектира неговата бурна историја на поделба и напнат соживот низ вековите. Црквата на Светиот гроб, се разбира, се наоѓа во христијанскиот кварт, на библискиот рид Голгота каде што Исус традиционално бил распнат на крст, и е предводена од разни христијански цркви: Грчката православна патријаршија, Францисканската католичка црква и Ерменска патријаршија, но и Етиопија, коптска и сириска православна црква.

Џамијата Ал-Акса, третото по големина муслиманско светилиште, ја води исламската фондација „Вакф“. Муслиманите веруваат дека нивниот пророк Мухамед долетал таму од Мека на крилест коњ и потоа се искачил на небото од местото каде што е изградена Куполата на карпата. Тоа е место за аџилак за стотици илјади муслимани секоја година, особено во текот на нивниот свет месец Рамазан.

Од друга страна, Евреите имаат свој Ѕид на плачот во еврејскиот кварт, остаток од нивниот Втор храм во Ерусалим. За да бидат работите покомплицирани, Храмот на карпата е, според нив, местото на тој руиниран храм, односно неговото внатрешно светилиште над светилиштата.

Почеток на трета интифада?

Кога Нетанјаху се повикува на Библијата како легитимитет за прогласување на главниот град на Израел, тоа воопшто не е суптилна употреба на христијанските верувања. Истото важи и кога исламистите од различни земји повикуваат на одбрана на Ал-Кудс (муслиманското име за Ерусалим, буквално преведено од арапски - Светиот (град)).

Основната причина за конфликт и крвопролевање е иста како и пред неколку години или децении. Двете страни го сметаат Ерусалим како главен и свет град. Религиозната компонента на овој спор само го прави проблемот уште потежок, а компромисното решение дури и понереално отколку што инаку би било.