За земјотресите во Охридско

Изминатите 15-ина дена охридското подрачје е зафатено од серија слаби до умерени земјотреси, чиј вкупен број достигна над 1000. Причината за нивната појава е акумулираната сеизмичка енергија вдолж раседите покрај северната страна на планината Галичица, особено на нивниот пресек. Всушност, споменатите раседи го одвојуваат тектонскиот блок на планината Галичица, од блоковите на охридскиот и преспанскиот гребен (котлина, депресија). Поради регионалните притисоци и поместувања (треба да се знае дека подрачјето на Македонија е во близина на зоната на главниот судир – субдукција на африканската и европската континентална плоча), овие блокови со текот на времето собираат голема енергија на напрегање. По надминување на критичната точка, се јавува поместување и ослободување на насобраната енергија – нешто што го регистрираме како земјотрес (за повеќе информации види овде). Тоа значи дека овие 15-ина дена, со секој нов земјотрес, доаѓа до мало поместување од неколку милиметри на блоковите на Галичица, охридска и преспанска депресија – природен процес кој трае со милиони години, а ќе продолжи и во иднина.



Со денешната состојба на науката и технологијата никој не може со 100% точност да предвиди кога, каде точно и со колкава јачина ќе се случи некој земјотрес, а истото важи и за охридското подрачје. Сепак, од историски извори и сеизмички следења, познато е дека областа помеѓу Охридско и северна Преспа е сеизмички активна. Статистички, според историски податоци и реконструкции, во охридското епицентрално подрачје силните земјотреси над 4,5М се многу ретки (на 50-100 години), со и над 5М се уште поретки (на 150-500 години), а со и над 6М на околу 2000 години еднаш. Според геолошко-седиментолошки записи, најсилен земјотрес во охридско-коселската област во холоценот достигнал 6,1-6,5М (малку појак од скопскиот во 1963 година), а нешто послаб земјотрес се случил во VI век, со околу 5,8-6М. Во областа, посилни и почести земјотреси се забележани на јужниот брег на Охридското Езеро кон Поградец и Корча, со магнитуди до околу 7М. Значи во однос на некои останати сеизмички активни подрачја во Македонија (Валандовско, Скопско, Дебарско и др.), Охридско е со значително помала зачестеност на силни и катастрофални земјотреси (над 6М).


Последната серија земјотреси, од крајот на јуни и почетокот на јули 2017 година, имаше длабочина на жариштето од 2 до 10 km. Длабочината на досега најсилниот земјотрес од 5М од 10 km е одговорна за големата регионална распространетост до радиус од околу 150 km (колку жариштето е поплитко, толку генерално распространувањето е поограничено). Иако тешко може да се предвиди, шансата за посилен земјотрес од веќе случениот од 5М (во однос на максималните забележани, типот на раседите и локалните блокови) е мала и во овој период не би требало да се очекува. Според магнитудата, тоа е умерен земјотрес и обично не предизвикува поголеми штети. Во случајот со Охрид, проблем е големиот број постари објекти што претрпеа штета поради слабата градба, доградбите, надградбите, разни градежни додатоци и сл. Она што треба да се очекува се поголем број последователни земјотреси (т.н. афтершокови) кои постепено ќе слабеат и ќе се проретчуваат во следните денови и недели. Всушност, една од спецификите на „охридските земјотреси“ беше малата разлика помеѓу главниот удар, претшоковите и постшоковите (5М, 4.2М, 4.1М…), поради што тешко можеше со сигурност да се потврди главниот земјотрес.

Треба да се напомене дека земјотресите во Охридско немаат и не може да имаат никакво влијание за појава на последователен земјотрес во други делови на Македонија, освен во самата охридска депресија на македонска и на албанска страна, потоа во северниот дел на Преспа и соседните депресии на југозапад во Албанија. Делумно може да предизвикаат зголемено напрегање на илинско-плакенскиот блок, со сосема мала веројатност за „пренос“ на напрегањата во Дебарско. Причината е локалното потекло на земјотресите во овој охридско-коселски сеизмички јазол. Доколку во наредниот период се појави земјотрес во другите региони на нашата држава (освен наведените), тој нема да „произлезе“ од охридските земјотреси, туку од локалните геотектонски и сеизмички состојби.


Во однос на последиците на земјотресите во Охридско, треба да напоменеме дека нема никаква опасност од „ерупција на Косел“ (освен минимално зголемено исфрлање на гасови). Всушност, сосема погрешна е шпекулацијата во медиумите за некаков коселски вулкан и сл. Нема вулкан во Косел, ниту некогаш ќе има, туку станува збор за солфатара (со делумен карактер и на мофета) од која избива сулфур водород и во помала количина јаглероден диоксид. Се смета дека солфатарата е остаток од некогашната вулканска активност на овие простори, која завршила пред околу 15 милиони години (последниот вулкан на подрачјето на Македонија престанал да функционира пред околу 2 милиони години). Поврзаноста на пукнатините на Косел со гасните комори на длабочина од неколку стотици метри овозможува перманентно исфрлање на гас со послаб или посилен интензитет. Денес, длабочината до магма-зоната под Косел и Охридско (а и територијата на Македонија) е над 60 km, нема плиток магматски-лавичен резервоар, ниту ултра длабока дислокација, а со тоа нема ни теоретски шанси за појава на каков било вулкан во областа. Во таа смисла, Косел ќе продолжи да функционира онака како што исфрла гасови со векови, а земјотресите во областа може само незначително да влијаат на концентрацијата на исфрлените гасови. Уште помала е шансата за појава на мини-езерско цунами (тоа би можело да се појави само доколку настане огромен одрон или свлечиште кон езерото, меѓутоа, засега нема услови за такво нешто).



Значи, според очекуваната дури и максимална магнитуда, типот на подлогата под Охрид, еластичноста на карпите и др., нема потреба од страв за некаков разорен земјотрес или големи штети и жртви. Единствено треба повеќе да се внимава ако се живее или се поминува покрај стари објекти без бетон и арматура и со издадени балкони, натстрешници, лимени и други додатоци, високи оџаци и др. и тоа особено во следните неколку денови додека трае земјотресната серија и особено во селските населби кон епицентралниот дел. А „вулканот Косел“ е само медиумска измислица („атракција“), која може да биде полезна единствено за туристички цели – нема никаква реална основа.

Автор: д-р Ивица Милевски / iGeo