Нова едукативна архитектура во образованието на надарените и талентираните
Надареноста не е статична етикета. Тоа не е сертификат, награда или етикета. Надареноста е динамичен потенцијал кој чека услови да се изрази. ХОДИМОНА е модел создаден од потребата да се излезе од рамката на традиционалните дефиниции и да се влезе во просторот на развојот – каде што талентот не само што се наследува, туку се активира, негува и поддржува. Во свет каде што образованието е сѐ повеќе стандардизирано, тој носи диференцијација, персонализација и емпатија. Тоа е модел кој не го бара „најдоброто“, туку им овозможува на сите да станат најдобри. Тој не ги рангира учениците - ги препознава, ги насочува и го ослободува нивниот потенцијал. ХОДИМОНА не е само нова методологија - тоа е нова филозофија на образованието: надареноста како процес, а не како привилегија.Моделот ХОДИМОНА го претставува првиот концептуално заокружен холистички пристап кон образованието на надарените ученици во кој три клучни сили на развој – генетскиот потенцијал, социјалната стимулација и индивидуалната активација – се третираат како истовремено неопходни и еднакви компоненти. За разлика од класичните модели кои се фокусираат или на идентификација на надареноста или на надарената елита, ХОДИМОНА се заснова на верувањето дека надареноста не само што треба да се препознае, туку треба и систематски да се активира. Неговата оригиналност лежи во синергетскиот модел 3x100, кој се фокусира на целиот ученик - биолошки уникатен, општествено обликуван и емоционално ангажиран. ХОДИМОНА не е копија на постојните модели во образовните системи. Тоа е нов модел развиен од потребата конечно да се приспособи образованието на надареноста како развоен процес, а не како привилегија. Овој модел не е само модел за образование на надарените - тоа е патот кон нова цивилизациска образовна парадигма.
Основите на моделот
Во време на сеприсутни промени, глобална конкуренција и брза еволуција на знаењето, образовните системи повеќе не можат да го игнорираат императивот –„талентот не е луксуз, туку ресурс“. Традиционалните модели на образование често го занемаруваат потенцијалот на скриените надарени студенти, потпирајќи се на стандардизирани пристапи кои го попречуваат развојот на извонредноста. Изградувањето автентичен модел за развој на надареноста и талентираноста е повеќе од потребно. Во овој контекст, го промовираме ХОДИМОНА– Холистички диференциран модел на образование на надарените и талентираните – иновативен концепт кој комбинира 100% генетски (пре)диспозиции, 100 % социјална стимулација и 100 % индивидуално активирање. Овој модел не е само нов педагошки формат, туку нова парадигма: интеграција на природниот потенцијал, контекстуалната поддршка и внатрешната мотивација кон целта, што значи не само да се препознае надареноста, туку да се активира. Овој модел комбинира холистички пристап кон надарениот развој со диференциран пристап во наставата, со цел да се поддржи и когнитивниот, емоционалниот и социјалниот развој и друг развој на надарените и талентираните ученици.
АКРОНИМ- ХОДИМОНA- – ХОлистички ДИференцијален МОдел на НAдареноста
• H – Холистички пристап кон развојот на учениците (Во однос на когнитивните, емоционалните, социјалните и креативните потреби на детето)
• О – Збогатување и проширување на наставната програма. (Содржина на предметната програма приспособена на интересите и капацитетите на надарените студенти)
• Д – Диференцирана настава. (Различни наставни методи и стратегии според стиловите на учење)
• И – Индивидуални образовни планови (ИОП) (Персонализирани цели и пристапи за учење)
• М – Менторство и лични асистенти за надарените (Експертска поддршка за развој на потенцијалот и следење на напредокот)
• О – Отворена соработка со семејството и заедницата. (Заедничка работа на училиште, родители и воннаставни институции)
• Н - Придонес за развој на емпатија, идентитет и самодоверба (Психолошка поддршка, развој на емоционална интелигенција)
Основи:
1. Генетско определување – 100 %
Надареноста се препознава како потенцијал кој е вроден, биолошки условен. Не се негира влијанието на генетиката, туку се прифаќа како почетна точка. Нагласена е важноста од рано откривање на надареноста и невропсихолошките карактеристики на детето. Се потпира на современите истражувања во областа на невропсихологијата, генетиката и епигенетиката (на пр., Plomin, 2020; Gagne, 2022).
2. Социјална стимулација – 100 %
Околината игра клучна улога во развојот на вродениот потенцијал. Квалитетното семејство, училиште и пошироката социјална поддршка се неопходни. Активната улога на наставниците, родителите, менторите и врсниците во стимулирањето на развојот. Вклучува стратегии како што се: диференцирана настава, проектни студии, воннаставни активности, контакти со научници, уметници итн.
3. Индивидуално активирање – 100 %
Надареноста не може да се развие без внатрешна мотивација, социјална поддршка, интерес и волја на ученикот. Тоа подразбира автономија, лична одговорност и внатрешна движечка сила. Акцент на метакогниција, саморегулирање на учењето и развој на лични стратегии. Ученикот е активен конструктор на сопствениот развој.
Парадигма 3x100: Моделот ја отфрла идејата дека развојот на надареноста е резултат на едноставен збир на фактори - но нагласува дека сите елементи мора да бидат максимално присутни и меѓусебно интегрирани. Затоа: Надареност = 100 % генетика × 100% социјална стимулација × 100 % индивидуална активација. (Слично на принципот на мултипликативниот модел во Renzulli и Gagne - но со вашата оригинална акцентација.)
Имплементација на HODIMOD моделот во училиштата според светски образовни обрасци
Во современите образовни системи посебно внимание се посветува на севкупниот развој на учениците, персонализираното учење, како и рано препознавање и управување со надареноста. Успешните модели во светот - како што се Финска (надарени во инклузивни училници), Австралија (диференцирани надарени програми), Канада (универзален дизајн за учење - UDL), Јужна Кореја (STEM и училишта фокусирани на креативност) - покажуваат дека надареноста не се развива само преку елитизам, туку преку структури кои откриваат и негуваат различности.
1. Настава според моделот ХОДИМОНА: Диференцирано и динамично учење
Во согласност со глобалните практики, наставата во училиштата ХОДИМОНА вклучува:
• Индивидуализирани образовни планови (ИОП) за надарени студенти (како во Онтарио);
• Диференцирани наставни програми со повисоки нивоа на сложеност на задачите (како во Нов Зеланд);
• Учење базирано на проекти и предизвици од реалниот свет (како во корејските STEM училишта);
• Отворени прашања, различно размислување и истражувачки задачи;
• Учење врз основа на интересите на учениците (како во финските училишта);
• Образование на повеќе нивоа – преку таканаречениот „повеќестепен“ пристап: основна програма, дополнителни предизвици, менторска работа.
2. Наставникот како водич: Промена на професионалната улога
Во моделот ХОДИМОНА наставникот е:
• Олеснувач – овозможува, но не пренесува знаење;
• Потенцијален детектор - користи алатки за рано откривање на способности (портфолија, набљудување, работилници);
• Креативен ментор - му помага на ученикот да развие лични проекти;
• Психопедагошка поддршка – ги разбира емоционалните и мотивационите потреби на надарените луѓе.
Земјите како Австралија и Канада имаат специјализирана обука за наставници за работа со надарени, а Финска негува вкрстена дисциплинарност и холистички пристап, кој исто така е основа на системот ХОДИМОНА.
3. Училиштето како средина за поддршка: холистички систем
Според принципите на ХОДИМОНА, училиштето мора:
• Формирање на интердисциплинарни тимови (наставник + психолог + родител + надарен координатор);
• Обезбедување на адекватни стимулативни просторни услови за креативна работа (makerspace, арт-лабораторија, научно студио);
• Негување на емоционално безбедна средина (поддршка од врсниците, развој на емпатија);
• Создавање флексибилни распореди кои овозможуваат забрзано или длабинско учење.
• Канадските модели ја нагласуваат важноста на инклузивна структура, каде што сите ученици се дел од истиот простор, но со персонализиран пристап - ист како што ХОДИМОНА предвидува во рамките на диференцираната инклузија.
4. Улогата на семејството: Партнерство, а не контрола
• Родителите не се пасивни набљудувачи, туку активни партнери:
• Тие се вклучени во развојот на индивидуален план;
• Тие добиваат психопедагошка поддршка (работилници, водичи, совети);
• Тие го поттикнуваат развојот на интересите на детето дома;
• Тие соработуваат со ментори и наставници во развојот на надареноста.
Клучни карактеристики на моделот
• Индивидуализација на наставата: Секој надарен ученик е подготвен со индивидуален образовен план (ИОП) кој одговара на неговите способности, интереси и стил на учење.
• Збогатување и проширување на наставната програма: Наместо да се забрза, на учениците им се нудат подлабоки и посложени содржини во нивните области на интерес.
• Проекти засновани на истражување: Учениците работаат на интердисциплинарни проекти кои развиваат креативност, критичко размислување и љубопитност заедно со ментори и лични асистенти за надарените. На учениците им се доделуваат ментори кои ги водат низ процесот на учење, помагаат во развојот на потенцијалот и даваат емоционална поддршка.
• Социјална и емоционална поддршка: Вклучување психолози и училишни педагози во работата со надарените со цел да се развие емпатија, соработка и емоционална интелигенција.
• Вклучување на семејството и локалната заедница: Соработка со родителите и локалните ресурси (факултети, истражувачки центри, културни институции) со цел на студентите да им се обезбеди дополнително искуствено учење.
• Флексибилна организација на училишното време: Овозможува работа во мали групи, тематски работилници, дополнителни часови и воннаставни активности.
3. Придобивки од моделот
-Оптимален развој на потенцијалот на секој надарен ученик
-Поголема мотивација и ангажираност во учењето
-Развој на повисоки нивоа на размислување (анализа, синтеза, евалуација)
-Развој на социјални вештини, толеранција и соработка.
(ПРОДОЛЖУВА!!!)
Автор: акад. проф. д-р Љупчо Кеверески