105-годишната Рејчел Нахмијас, која од нацистичките логори ја спасил албанскиот конзул криејќи ја во багажник, уште зборува за родната Битола

Битолчанката Рејчел Нахмијас го прослави својот 105. роденден. Таа е најстарата жива Еврејка од Битола, родена во далечната 1917 година, но соочена со тешките животни патешествија поради холокаустот, била принудена да го напушти родното гнездо и животот да го продолжи во Бостон, САД.

Се спасила од депортацијата во нацистичките концентрациони логори во 1943 така што била сокриена во багажникот од автомобилот на албанскиот конзул во Битола. Благодарение на него, останала жива и ја продолжила семејната лоза на далечниот континент, каде што деновиве со потомците, меѓу кои и светски познатата ладино-пејачка Сара Ароести, го прослави овој редок роденденски јубилеј.

- За 105. роденден моето семејство ја посети во нејзиниот дом во близина на Бостон. Со неа присуствувавме на богослужбата во саботата, а потоа уживавме во ручекот додека на „Зум“ ја поздравија другите членови на семејството од целата земја. Нејзин роднина ѝ подари специјален проглас од гувернерот на Масачусетс, а и по сета возбуда таа сепак имаше енергија да игра игри со карти! Беше многу среќна - раскажува пејачката Сара Ароести, на која Рејчел ѝ е тетка, односно прва братучетка на нејзиниот дедо. Сара вели: „Иако има голема разлика во нашите години, многу сме блиски“.

Рејчел Нахмијас има 105 години и сè уште е многу здрава. Иако видот и слухот ѝ се намалуваат, таа и понатаму се движи и живее сама. На роденденот со помладите членови од семејството уживаше играјќи ја играта румикуб.

Семејството на пејачката Ароесте и она на Рејчел на почетокот на 20 век заедно живееле во куќата каде што денес се наоѓа пицеријата „Равена“ во Битола и каде што е сместена Регионалната канцеларија на синдикатите на Македонија. Стара фотографија од семејството Нахмијас и денес стои закачена во пицеријата, што укажува на богатата историја на овој објект на Широк сокак.

Имено, ден пред депортацијата, 10 март 1943 година, албанскиот конзул кој живеел во куќата на семејството Нахмијас, кое претходно го иселиле нацистите, дознал дека ќе се земат работоспособни мажи и жени, па ја известил Рејчел дека е опасно да остане и дека може да ја спаси. Ја пикнал во багажникот од својот автомобил и на тој начин ѝ го спасил живот, а другите членови од семејството завршиле во Треблинка. Преживеал и нејзиниот брат Жак, кој тргнал да се школува во Италија и бил вклучен во отпорот на партизаните.

Тогаш Рејчел имала 26 години и спасувачите ја однеле во Албанија, каде што ја поминала војната. Со албанското семејство живеела до 1950 година, а потоа заминала за Америка. Роднините раскажуваат дека годините ги минала со спомените за Битола, им раскажувала за Калеје и Табане, соседите каде што живееле нејзините пријатели Евреи. Споделувала и игри што ги играла, како и спомени од храна, пример за фијони, специјално јадење со грав. Но, во душата ѝ останала една желба поврзана со родното огниште.

Рејчел игра со своите внуци

- Еден ден таа се надева дека нејзината стара куќа ќе биде претворена во културен центар каде што повеќе луѓе ќе можат да дознаат за прекрасната еврејска историја што некогаш цветала во Битола - додава Ароесте.

Рејчел е инспирација за Сара Ароесте, пејачката на ладино – традиционална еврејска музика – која потекнува од познато градско семејство во Битола и која последните пет години од кариерата ги мина работејќи на еврејска музика поврзана со Монастир/Битола. Повеќе за нејзината музика посветена на градот од каде што води потекло може да се прочита на линкот.

„Mi Monastir“ или „Моја Битола“ е авторска песна напишана и испеана од Сара и е дел од нејзиниот албум „Монастир“ со 10 песни, стари и нови, поврзани со некогашниот живот на Евреите во Битола. Во овој музички проект учествуваа 30 уметници од Македонија и од Израел.

- Ја напишав „Моја Битола“ инспирирана од корените што ме поврзуваат со Битола, од раскажувањата за животите на моите предци, некои од нив живееле на Широк сокак. Сакав музички да се осврнам на она што го доживувам кога ќе го посетам родното место на мојата фамилија - вели Ароесте.

Сара Ароесте ѝ ја подарува сликата од нејзиното семејство на пицеријата

Албумот ја содржи и „Од Битола појдов“, народна македонска песна која Ароесте ја преработи во модерен аранжман, а учествуваат и музичарите Вевки Амедов, Сефедин Бајрамов и Мими Марковски. Песната „Јовано Јованке“ првпат е препеана на хебрејски јазик, а во „Едно време си бев ерген“ пее и хорот од детската градинка која го носи името на Еврејката „Естреа Овадија Мара“.

Една од нејзините песни - „Монастир“ ѝ ја посвети токму на нејзината роднина Рејчел зашто, како што вели, ѝ послужила како инспирација во животот.

- Таа е инспирација за мојата работа – преживеа толку многу, а, сепак, остана позитивна и дарежлива цел живот. Таа е прекрасна душа, а јас ѝ посветив дел од мојата песна со тоа што нејзините приказни се вткаени во моите текстови.

Фото: приватна архива