Интервју со д-р Горан Кунгуловски: „Развиваме тест на крвта преку кој ќе се открива дали во телото се развива рак“

Проактивно тестирање ќе значи крвна анализа и кај луѓе без симптоми, па болеста ќе се детектира навремено, во рана фаза, каде што успехот на лекување е поголем. Ваквите тестови ќе бидат предводници во новиот бран на персонализирана медицина, вели Кунгуловски

Дијагностиката на малигните заболувања некогаш трае предолго и се губи драгоцено време што за пациентот значи живот. Надеж дека болеста ќе се открива побрзо уште во ран стадиум влева тестот за откривање канцер преку крвна анализа, нов метод на чиј развој работат д-р Горан Кунгуловски, епигенетичар од фирмите „Био инженеринг“ Доо и „Нуклеин Дооел“ во соработка со една од најголемите ИТ-компании во Македонија и професор на Електротехничкиот факултет со специјализација по машинско учење и вештачка интелигенција.

Како дојдовте до идеја да се развие тест за рана детекција на рак преку крвта?

- Идејата за рана детекција на рак преку крв не е нова, за неа се разговара во научните кругови во изминативе десетина години. Но, тогаш таа идеја не беше зрела за реализација поради недостигот на доволно сензитивна технологија за детекција на туморна ДНК во крвта. Во изминативе неколку години се развиени методолошки пристапи во областа на епигенетиката и генетиката на рак кои дозволуваат прецизна работа со ултраниски концентрации на ДНК. Тоа е, исто така, значајно потпомогнато од забрзаниот развој на алатки за вештачка интелигенција и машинско учење.


Кои параметри ќе се тестираат и врз основа на кој принцип ќе се утврдува присуство на малигни клетки во организмот?

- Концептот е многу едноставен. Секој тип клетка има свој уникатен идентитет. Тој може да се одреди преку тестирање на епигенетски (надгенетски) маркери, пример ДНК-метилација. ДНК-метилацијата е мала хемиска промена на ДНК-молекулата во клетката и ДНК-та на секоја клетка има милиони вакви ДНК метилациски додатоци. Нивната комбинација е уникатна за секој тип клетка и воедно таа комбинација маркери ни дава отпечаток (fingerprint) за клетката. Истото важи и за туморните клетки. И тие се делат, обновуваат и умираат, ослободуваат ДНК во крвта и со тоа оставаат отпечаток во крвта за нивното присуство во телото. Накусо, со самиот тест се анализираат стотици илјади вакви ДНК метилациски маркери истовремено. Откако ќе се изврши тестот, комбинацијата на тие маркери се споредува со референтни мапи на тумори кои ги направивме преку машинско учење од јавно достапни дата-бази. Доколку има поклопување со голема сигурност, можеме да процениме дека во телото се развива рак.

Кои типови рак ќе се препознаваат преку тестот?

- Теоретски, преку овој тест може да се препознаат сите типови рак, односно тестот може да биде универзален. Но, за да биде применлив како алатка за детекција на еден или повеќе типови рак, треба да биде претпазливо клинички валидиран. Моментално сме во фаза на иницијална валидација на 4 до 5 тип рак, па како ќе созрева проектот, така ќе се проширува и палетата на тестирани и валидирани типови рак.

Дали ова ќе значи откривање на болеста во ран стадиум?

- Една од главните цели на овој пристап е болеста да се детектира во што поран стадиум, кога всушност лекувањето е најуспешно и исходите се најдобри. Се надеваме дека во наредните години ќе имаме одговор на прашањето за тоа колку тестот е сензитивен за детекција на рак во прв, втор, трет и четврти стадиум.

За колку време ќе се добиваат резултатите од тестирањето на крвта?

- Рано е да разговараме на таа тема. Кога тестот ќе биде целосно развиен и клинички валидиран, тогаш ќе можеме да разговаравме за времето од земање примерок до добивање резултат. Времето на добивање резултати кај сличен тип тестирања е 7-14 работни дена.


До каде сте стигнати со развојот на тестот?

- Тој се одвива во три фази. Почетната овозможува докажување на принципот на работа, во втората тестот треба да се оптимизира и валидира во клинички формат и во третата - тестот ќе се подготви за пилотирање и комерцијализација. Моментално се наоѓаме на крајот од првата фаза и резултатите одат во позитивна насока, со високо ниво на сензитивност и специфичност на тестот. Принципот на работа е валидиран на околу 5.000 туморно-ткивни примероци (најчесто биопсии) што опфаќаат 15 типа рак, а дополнително имаме одлични резултати и кај крвни примероци земени од пациенти со рак на простата. Моментално работиме на крвни примероци од пациенти со рак на бели дробови, колон, стомак и црн дроб.

Што ќе значи ваквата постапка за медицината и за пациентите?

- Идејата е преку примена на ваков тип проактивно тестирање, односно тестирање кај луѓе без симптоми на болеста, таа да се детектира навремено, во рана фаза, каде што успехот на лекување е поголем. Според некои научни студии, смртноста би можела да се намали за 20-30% доколку болеста се детектира во рана фаза. Ваквиот тест претставува само една алатка во биомедицинскиот арсенал за рана детекција на рак. Мое мислење е дека ваков тип тестови ќе бидат предводници во новиот бран на проактивна и персонализирана медицина, каде што секој медицински пристап е скроен за индивидуата.

Дали се обезбедени финансии? И кога ќе почне неговата примена?

- Првата година на работа беше финансиски покриена со наши лични средства и голем дел од нашето време. За втората и третата фаза, ќе бидат потребни неколку милиони евра, но во преговори сме со неколку странски инвестициски фондови. Доколку динамиката се одвива според тековниот план, крајниот продукт би требало да биде развиен за минимум 2 години, а неговата примена во рутинска здравствена нега за 4-5 години.

Фото: приватна архива