Во индустријата со лекови базирани на опиум, која процветала во првата половина на 20 век, едно од клучните места имал македонскиот опиум, и тоа не само на легалниот пазар, туку и на црниот, покажуваат новите истражувања на историчарите.
Македонскиот медицински опиум, кој поради високиот квалитет се продавал на светскиот пазар, прво бил откупуван од водечките европски фармацевтски компании, за во 1928 година речиси цело југословенско производство да го преземат американските компании.
Историчарот Владан Јовановиќ од Институтот за нова историја на Србија во неколку фази реконструирал малку познати аспекти на извозот на квалитетен македонски суров опиум за американските фармацевтски компании во 30-тите години, кога американско-југословенските односи преминувале во доменот на економска соработка.
До 1928 година американските фармацевтски фабрики биле 16. профитабилна индустриска гранка, а во „златната ера“ на фармацевтската индустрија (1930-1960) стигнале до прво место и го задржале, пишува Јовановиќ и напоменува дека меѓу основачите на фармацевтските компании во Северна Америка доминирале семејства на германски имигранти.
Морфиумот официјално бил одделен од опиумите и патентиран кон крајот на 18 век во хемиската работилница „Мерк“ во Дармштат, а диацетилморфинот стана заштитен знак на „Баре“, кој под својот бренд „хероин“ извесно време го продавал како лек за кашлица и туберкулоза.
Побарувачката за опојни дроги во тој период била голема. Според податоците на шефот на информации на Сојузниот завод за наркотици, Хари Џ. Анслингер, во текот на 1931 година во Америка имало околу 140.000 зависници, а слободните процени преминувале 1 милион луѓе.
Главен снабдувач и дистрибутер на хероин од германските фабрики бил Арнолд Ротстеин, а сицилијанскиот емигрант Чарлс Лаки Лучано бил поврзан со париската организација на Ели Елиопоулос, син на грчки дипломат во Турција, кој од 1927 година шверцувал опиум и хероин во Франција, Америка и на Далечниот Исток.
Кон крајот на 19 век, кога американскиот конгрес ја донел првата забрана за опиум со цел да го заштити белото население, турските сопственици го засилиле белиот афион.
Во овој дел на Отоманската Империја, благодарение на агробиолошките предности на македонската почва, афионот добро успевал и бил меѓу најквалитетните во светот. Содржел 14-16 отсто морфин, за разлика од кинескиот, чија „морфинажа“ изнесувала само 3-5 отсто.
Во последната деценија на 19 век по долината на Вардар годишно се произведувале околу 70 тони суров опиум, што подоцна се извезувал преку Солун. До 1928 година се извезувал претежно во Германија (55 отсто), Швајцарија (25 отсто) и Франција (10 отсто), а само во 1928 година биле извезени 145 тони македонски опиум.
Oд 1929 до 1934 година речиси целото годишно производство било откупено од американски фабрики, а потоа доаѓал период на бизнис меѓу турско-југословенското централно биро, обележано со меѓусебни препреки и ривалство на пазарот во Америка, а фазата завршила кога нивото на незаконска обработка и шверц на дрога во Југославија ги загрозило односите со Америка пред почетокот на Втората светска војна.
Според официјалните податоци на министерството за земјоделство, од југословенската монархија од 1927 до 1939 година биле извезени вкупно 668 тони суров опиум во вредност од 386 милиони динари. На годишно ниво, ова изнесувало во просек 42 тони опиум вреден 29 милиони динари, што било погодно за просечните буџетски приходи на целата вардарска бановина.
Со оглед на фактот дека на кралството Југославија годишно биле шверцувани 8-10 тони опиум, може да се заклучи дека речиси една четвртина од легалното производство всушност била во нелегален сообраќај.
Ако на тоа се додаде шверцот на готовите деривати на опиум (морфин, хероин и кодеин) во Америка и поврзаноста на белградските и скопските шверцерски организации со водечки европски мрежи за транспорт на дрога преку Атлантикот, тогаш и зголемениот интерес на американската дипломатија за ситуацијата во Југославија станува разбирлив.
Директните притисоци од американската амбасада во Париз, при кои дејствувал сервис за следење на трговијата со наркотици, влијаеле врз југословенските власти да го заострат законодавството и со тоа барем на момент да ја запрат агресивната криминализација на некогаш ветувачкиот земјоделски сектор.
За време на Втората светска војна британските, иранските, индиските и мексиканските пристаништа станале нови извори на нелегален прилив на суров опиум во
Америка, на местото на дотогашните активни југословенски, италијански и кинески пристаништа, кои во текот на војната биле целосно отсечени, заклучува Јовановиќ.