Ви го пренесуваме текстот од „Југопапир“ за школувањето во 70-тите години.

Август 1972 година: Дали е навистина безопасен парадоксот на почетокот на животот и образованието на нашите основци - што во некои градови некои добиваат учебници бесплатно, додека во други не можат да ги добијат ни на кредит?

Родителите на многу основци се малку разочарани. Училишниот распуст само што не завршил, треба да се купат нови учебници и прибор, а во продавниците „Младост“ и „Наме“ во Загреб веќе не може да се добие потрошувачки кредит како минатата година. Тоа најмногу ги погоди родителите со послаби финансиски средства, бидејќи не е лесно да се издвојат 300, 500 и повеќе динари од скромните плати за едно дете да може да почне на училиште! (Списанието „Плави вјесник“ тогаш чинело 3 динари).

Во Загреб учебниците не можат да се добијат ни на кредит

Така, додека во некои места во Југославија основците добиваат учебници и училиштен прибор бесплатно, во Загреб не можат да ги добијат ни на кредит. Зошто? Поради познатото ограничување на средствата за потрошувачки кредити, банките ги ограничија средствата за оваа намена само на споменатите компании, а бидејќи треба брзо и навреме да им платат на издавачите на училишни книги, клиентите останаа без можност да искористат кредит.

Патем, учебниците и училишниот прибор пристигнаа во продавниците навреме; потребно е само да се подготват подебели паричници, особено оние што имаат повеќе ученици во семејството. Затоа што само книгите, без прибор, чинат 142 динари за прваче, а околу 300 динари за ученик од друго одделение, исто така без прибор.

Страв од поскапување

Нема сомнеж дека заемот добро би им дошол на многу родители. Трошоците за живот постојано се во пораст, а месечните лични примања и не се баш во некој раст. Зголемени се цените на земјоделските производи и цените на мало. Се пресметува дека трошоците за живот (од декември 1971 година до јуни оваа година) секој месец растеле во просек за 2 отсто.

Ова го споменуваме за да добиеме слика на нашиот животен стандард и да ја видиме разликата меѓу него и положбата на оние што немаат високи финансиски примања - образованието на сопствените деца, кое со Устав е загарантирано како бесплатно.

Овој пат станува збор за основците, кај кои постои обид да се спроведе идејата за бесплатно образование. Само попатно да споменеме: бесплатни учебници и училиштен прибор се обезбедуваат за учениците во задолжителните училишта во нордиските земји, во многу западни и источноевропски земји. Кај нас оваа идеја речиси беше прогласена за утопија (со исклучок на некои градови), во Загреб се укинаа кредитите, а има уште една причина за незадоволството на луѓето со послаби финансиски средства.

Се стравува од нови поскапувања, вклучително и училишните учебници, кои пред две години поскапија за 13 отсто. Освен тоа, родителите се плашат од нови наставни програми бидејќи знаат дека за нив им се потребни нови учебници, а со тоа се наметнуваат и нови трошоци.

Иако промените во наставната содржина може да се оправдаат со воведување нови научни сознанија, кои се речиси секојдневие, сепак беше договорено новиот учебник да не може да се менува најмалку пет години за да може да го користат повеќе ученици. Ова ќе ги спаси родителите, училиштата и општеството.

Скратено образование?

И покрај горенаведените приговори, не треба да се сомневаме дека овде не се прави ништо за да се скрати образованието (што исто така би ги ослободило родителите од финансискиот товар), а притоа да не се изгубат ефикасноста и современоста.


Потоа, поради ограничените средства наменети за финансирање на студиите, дури и странските студенти ќе мора поинаку да го регулираат своето образование. Според предлогот на Републичкиот сојуз, странските студенти ќе мора делумно да учествуваат во покривање на трошоците за своето образование. Се проценува дека на овој начин би се заштедиле околу 10 милиони динари, а потоа би се покриле и другите трошоци во нашиот образовен систем.

Се слушнаа и предлози средношколците и студентите-повторувачи сами да си го плаќаат школувањето во повторената година, бидејќи трошоците за нив се преголем луксуз за можностите на заедницата. Потоа се предлага оние што ќе дипломираат на еден факултет, а потоа сакаат да ги продолжат студиите на друг факултет - сами да си го платат вториот. Ова треба да важи и за оние што студираат на два факултети истовремено.

60 тони учебници

Се споменуваат многу други можни новини во нашиот образовен систем, но малку се зборува за тоа како родителите полесно да ги сносат трошоците за своите деца. Да се ​​потсетиме на една интересна идеја - за давање бесплатни учебници на ученици во осмолетка. Оваа идеја е имплементирана во многу наши градови, но сè уште не е спроведена во Загреб.

Сепак, за тоа сериозно се разговараше во Загреб пред осум години, кога навистина оваа идеја на многумина им изгледаше недостижна. На почетокот на 1964 година, Просветно-културниот совет и Градскиот совет за образование им препорачаа на училиштата во Загреб да создадат средства за училишни учебници, да се заложат оваа акција да се зацврсти, но не ни е познато како заврши. Очигледно - без успех и резултати.

„Бесплатните учебници го подобрија успехот на учениците“

Во тоа време, некои педагози тврдеа дека бесплатните учебници делумно ќе го подобрат успехот на учениците во основните училишта. Малку се знаеше дека оваа идеја веќе била реализирана во Крижевци, но траела само седум години, до 1969 година, бидејќи општината повеќе немала пари да ги издржува основците.

Шест години подоцна (откако во Загреб се разговараше за бесплатни учебници во 1964 година) општествено-политичките тела во Риека пријатно ја изненадија југословенската јавност кога на референдум одлучија да ја зголемат стапката на придонес за образование и да обезбедат бесплатни учебници за нивните ученици во осмолетка. Имено, во 1970 година околу 19.000 основци од Риека добиле околу 60 тони бесплатни учебници во вредност од една и пол милијарда динари. Се сметаше дека тоа обезбедува, барем донекаде, еднаков почеток во образованието и во животот на сите деца.

„Треба добро да се замислиме...“

Феноменот Риека, за кој нашироко се пишуваше кај нас, беше поттик за многумина да тргнат по стапките на граѓаните на овој наш голем пристаништен, трговски и индустриски град, вклучително и загрепчани.

Во средината на октомври 1970 година, градската заедница за финансирање на насоченото образование дури направи и пресметки. Според нивните буџети, во Загреб таа година требаше да се издвојат точно 7.701.624 динари за бесплатни учебници за основците.

И во Белград, Здружението за образование направи пресметка за своите основци. За пониските одделенија требаше да се обезбедат 1.986.000 динари, а за повисоките одделенија од основното образование 4.478.252 динари (за учебници и училиштен прибор).

На големо се зборуваше дека постојат услови за бесплатни учебници, дека акцијата ќе започне веќе следната година, но, како што дознаваме, сето тоа остана само празно ветување. Што се однесува до Белград, целосно бесплатно основно образование е вклучено дури и во среднорочниот нацрт-план за развој на образованието за периодот 1971-1975 година.

Има мислења дека барем на сиромашните ученици треба да им се обезбедат бесплатни учебници

Само една година по појавата на феноменот Риека, на многу места стивнува првичниот ентузијазам за бесплатни учебници за основците. Противниците на таа идеја дури излегоа и мудро ги презентираа своите аргументи; дека учебниците всушност не се бесплатни затоа што вработените граѓани ги плаќаат од нивните лични примања (преку зголемената стапка на придонеси за образование), дека е подобро со тие пари да се снабдат училиштата со современи наставни средства, дека платите на наставниците, кои се и онака ниски, прво треба да се зголемат...

Претставникот на сојузната влада изјави дека федерацијата сè уште не е во состојба да обезбеди бесплатни учебници за сите деца, но нека го сторат тоа оние комуни што можат. Истовремено, постојат мислења дека барем на сиромашните ученици треба да им се обезбедат бесплатни учебници (што некаде е имплементирано), на што другите жестоко реагираат бидејќи тоа очигледно води кон создавање листа на богати и сиромашни.

На 26 јуни 1971 година, еден белградски новинар забележал дека идејата за бесплатни учебници била отфрлена во Социјалистичката лига на Белград во стилот - „треба внимателно да размислите“. Така беше и на многу други места.

Да заклучиме: недостигот на финансиски средства сè уште е главната пречка што идејата за бесплатни учебници сè уште не е реализирана на многу места, но ни се чини дека тоа не треба да биде главната пречка и за заемите.