Иако поминаа повеќе од четири децении од неговата смрт, Јосип Броз Тито за многумина сè уште е интригантна историска личност.

Одвреме-навреме дознаваме нови детали за неговиот живот, а посебна атракција беа тунелите од кои тој бил фасциниран, па по војната ги изградил низ цела поранешна Југославија.

Станува збор за сложени градби, вистински подземни утврдувања наменети да им обезбедат засолниште нему и на неговите соработници во случај на напад, но и во кои би можела да биде сместена војска, воена машинерија и сето она што е потребно за да се одбие секоја закана.

Секој од тие тунели има своја историја за која може да се зборува со денови.

- Знаете како велат, кој го контролира Вис, тој го контролира Јадранот - вели Томислав Милеис, сопственик на агенцијата „Вис ит“, која со години на туристите им нуди малку поинаков вид одмор. Тој е заљубен во воената историја, но и во Вис.


Така Вис има повеќе од 30 воени тунели, од кои секој е внимателно дизајниран и има своја намена, од простории за комуникација каде што работел „Танјуг“, тогаш Телеграфска агенција на Југославија, до ракетни бази и подморнички тунели во кои би можел да вплови голем воен крстосувач.

Милеис вели дека сè започнало во 50-тите години. Низ историјата, уште од римско време, Вис бил важен стратешки центар на Јадранот, идеално лоциран помеѓу хрватскиот и италијанскиот брег. За време на Студената војна, Тито одлучил да го искористи потенцијалот на островот.

Подземна болница

Најпрво го изградил тунелот „Црвене стине“. Станува збор за импресивен тунел кој главно се користел за сместување на комуникации, разузнавачи, телеграфи. Но, во внатрешноста на тунелот опкружена со дебели ѕидови имало и стратешки важна болница. Центарот за атомска одбрана се наоѓал на дури 63 метри. Се верувало дека овој тунел  може да преживее атомски напад, што била главната опасност во тоа време.

Денес во тунелот повеќе нема софистицирана опрема за комуникација. Единствените знаци на цивилизација се фрлените лименки пиво и ѕидовите испишани со графити. Со оглед на тоа што тунелот е отворен и секој може да влезе, има неодговорни луѓе на кои не им пречи да го ишараат и да фрлаат ѓубре во ова непроценливо историско наследство.


- Всушност, за сè се заслужни Англичаните кои тука создале пиратска база. Ги ограбувале непријателските бродови. Го зазеле Вис во 1812 година, по само три години откако пристигнала Австрија. Потоа Вис бил заробен од Италија, а на почетокот на Првата светска војна бил освоен од Австро-Унгарија, па Југославија - раскажува Милеис.

Документи од Белград

Милеис по професија е магистер по економија, а во Вис се вљубил пред 12 години бидејќи при посетата на островите сфатил дека ја има најубавата глетка и најбогатата воена историја. Затоа отворил агенција чиј слоган е „No bullshit holiday“.



Следна дестинација што треба да ја посетите е топовската база „Нова пошта“, изградена кон крајот на 60-тите години. Милеис вели дека во 19912 година овде имало дури 12.000 војници на ЈНА.

- Има една интересна приказна која никогаш не е правилно раскажана, а е важна за текот на Хрватската војна за независност. Имено, ЈНА влегла во оваа артилериска база за да може да го контролира Јадранското Море, но дострелот на ракетите бил многу голем. Од Вис можел да се лансира ракетен потег од Дубровник кон Шибеник и Сплит. Тоа биле хаубици со германски дизајн, калибар 90, 120 и 150 милиметри.