Пред неколку дена отидов на свеченото затворање на детски филмски фестивал во кино „Милениум“ во Скопје. Фестивалот траеше неколку дена и беше одлична можност за многу деца да гледаат нови филмови, да дискутираат за седмата уметност и да ја покажат својата креативност во некоја од работилниците организирани во рамки на фестивалот.
Кога се отвори вратата од киното на завршната вечер, толпа нестрпливи деца навалија за да си го видат своето или делото на другарчињата. Влегуваме и ние фамилијарно да видиме што направила ќерка ми, која учествуваше на фестивалот. Едвај наоѓаме место во преполната сала. Свеченото затворање почнува со претстава на една група деца.
Додека децата на сцена се подготвуваат, пред мене поминува едно девојче од организација и вика: „Квајет! Квајет!“
Ми паѓа смешно. Македонче е, а нѐ замолкнува на англиски.
Претставата е за меѓуврсничко насилство, ама децава зборуваат на англиски. Погледнувам подобро, да не случајно се дојдени од друга земја, па зборуваат на англиски. Не. Наши се. Ене ми го комшичето меѓу нив! Крши јазик, си ги кажува репликите на англиски.
До мене седи мајка ми. Ми дошепнува малу збунето, малку огорчено: „Каде се наоѓаме ние?“
„Квајет!“, ни довикнува девојчето од организација.
Погледнувам околу себе. Колку што гледам, луѓево се Македонци, децава – Македончиња. Ја погледнувам големата сала на старото кино Милениум и ми паѓа тешко. Ова е вторпат месецов да присуствувам на официјален културен настан на кој Македонци, во сала полна Македонци зборуваат на англиски без превод.
Се чувствувам како во некоја заборавена, зачмаена британска колонија. Дечиња подоткорнати од својата култура си комуницираат на англиски со совршен акцент.
Претставата завршува. На сцената поставуваат микрофони, се надевам дека се за превод. Ништо од преводот. Се појавуваат две деца, водител и водителка. Аплауз. Си ги подместуваат микрофоните и свечено ја отвораат вечерта:
„Гуд ивнинг, лејдис енд џентелмен!“
Харизматични, полни со досетки, зборуваат само на англиски. Чат-пат некое ситно граматичко грешкиче ми кажува дека се наши.
Ми светнува саатот и гледам дека ми стигнала порака од свекрва ми што седи малку подалеку. „Зошто се зборува само на англиски?!“, прашува. Се замислувам. Можеби настанов го организираат и спонзорираат странци, па затоа. Сепак, објаснувањево не ми држи вода. Не сме ние ничиј протекторат, па да мора нашиве деца, во сала полна Македонци да зборуваат на англиски. Згора на тоа, често одам на настани организирани од странци и не се случило да нема превод на македонски. Дури и самите странци ќе скршат јазик и ќе се потрудат од почит да кажат барем по некој збор на македонски. Не, не се странците, ова наше дело е.
Погледнувам пак во публика. Погледнувам во неколку бабички и дедовци меѓу децата. Разбираат ли нешто или си седат и си молчат засрамено зашто не разбираат? Не гледам некој возрасен од организација. Дали има двајца-тројца странци. Една од нив е мојата гостинка од Америка што веќе еден месец е во земјава. Меѓу другото, учи македонски. Внимателно нѐ слуша по дома, стрпливо везе зборови, ткае реченици. Секоја вечер пред легнување доаѓа да ми ги прочита речениците што ги напишала за да ѝ ги поправам грешките и да ѝ објаснам што не ѝ е јасно. Во кино-салава седи зад мене. Дури и таа ме прашува зошто сите зборуваат на англиски!
Ми доаѓа да станам и да прашам: „Луѓе, па зошто не зборуваме на македонски?!“ Не ми е страв. Одамна го нема турскиот аскер за да ми удри шлаканица или да ми го истегне увото ако кажам такво нешто. Не ми е страв. Одамна загинале оние што се погрижиле да не ми биде страв да станам и да прашам такво нешто. Срам ми е. Ако станам, ако кажам нешто, дечињава ќе ми се изнасмеат!
Се вртам пак и погледнувам во ќерка ми. Си се смее безгрижно со другарчињата. Не е до децата.
„Квајет! Квајет!“
Погледнувам надолу поразено. Се загледувам во металната конструкција што ги држи столчињата во редот пред мене. Иста е како во чекална на аеродром. Сфаќам зошто ми е тешко. Сфаќам каде сме. Ние сме во една огромна чекална на аеродром, а децава нестрпливо чекаат да заминат. Според податоците објавени од Државниот завод за статистика , бројот на ученици во основните училишта се намалил за 1,4% на крајот на учебната 2022/2023 година, а бројот на ученици во средните училишта се намалил за 3,9% во однос на претходната учебна година. Податоците покажуваат дека 14 училишта се затворени во период од една година. Според едно истражување , 90% од младите во земјава сакаат да се иселат. Затоа, квајет, дечиња! Зашто ако не бидете квајет, нема да чуете кога ќе стигне вашиот лет за да си заминете.
И што можам јас да направам? Што можеш ти да направиш?
Ајде, барем додека се тука, да не ги разнебитуваме. Да им пренесеме што ни оставиле нашите. Да не ги праќаме на авион боси и голи. Да им исткаеме шарени носии исплетени со нашиот јазик и култура. Нека им натежнат. Можеби на некое дете ќе му натежнат многу, па нема ни да замине. А, оние другите, нека заминат со тешки, раскошни носии што ќе ги држат цврсто на земја, па да не може никој да ги турне таму во туѓина. И кога ќе им биде тешко, кога ќе се почувствуваат изгубено и ќе се погледнат во огледало, под медицинските мантили и работничките униформи нека им светне сончева носија и нека им помогне да си одговорат на тешките прашања.
Автор: Елена Филиповска-Божиновска, наставник по македонски јазик за странци