За време на две децении фашистички режим на Мусолини во Италија - од 1922 до 1943 година - илјадници луѓе биле затворени во санаториуми, едноставно затоа што не се вклопувале во моралните норми на режимот.

Анакарла Валеријано и Константино Ди Санте, истражувачи на италијанскиот Универзитет во Терамо, со години ги проучувале сведочењата од прва рака за нехуманиот притвор на илјадници луѓе - особено жени - за кои се сметало дека се ментално болни, или премногу либерални или „морално ненормални“ за да би функционирале во општеството.

Нивното истражување се претворило во изложба - која вклучува фотографии, медицински досиеја и лични писма - организирана во Римскиот историски музеј минатата година и сега патува низ Италија. Пренесуваме интервју со Анакарла Валеријано за тоа што точно режимот правел со непослушните жени.

Како дојде до реализација на овој проект?


Зошто? Што беше особено интересно кај нив?

- За време на фашистичката ера, започнале да се појавуваат фотографии во медицинските досиеја на жените. И во текот на тие години, сè повеќе жени завршувале во санаториуми поради „девијации“. Концептот за „женски отстапувања“ беше фасцинантен за мене, па решив да го проучам.

Зошто биле значајни фотографиите на лицата?

- Според позитивистичката теорија, која во тоа време била популарна, можело да се процени дали некој е криминалец или ментално болен само според димензиите на неговиот череп, формата на неговите јаболчници или положбата на очите. А, фотографиите имале и практична цел - пациентите биле лесни за препознавање ако се обиделе да избегаат.

Која била дијагнозата на овие жени?

- „Девијација“, но државата направила многу категории на девијации. Во својот славен говор во 1925 година, Мусолини вели дека единствената улога што треба да ја игра соодветната сопруга е улогата на добра мајка. Многу жени кои биле хоспитализирани биле обвинети дека се „дегенерирани мајки“. тие не се вклопувале во мајчиниот модел во кој верувала државата.

Дали жени од некои класи биле особено погодени?

- Повеќето од нив потекнувале од работничката класа и живееле во голема сиромаштија. Тие работеле на нива и имаа десет, дванаесет, четиринаесет деца. Ако некогаш потклекнеле на своите одговорности - дополнително комплицирани од глад и силна сиромаштија - и не биле во можност да се грижат за своите семејства на начин што државата го сметала за прифатлив, тие биле етикетирани како „дегенерирани мајки“. Истото важело за жените кои пателе од постпартална депресија или жени кои не сакале да имаат повеќе деца. Според мислењето на Мусолини, тие не одговарале на сликата за совршена мајка.

А што е со сексуалните отстапувања? Фашистичките власти вовеле државни бордели, така што проституцијата не им пречела, но зарем многу жени не биле институционализирани поради сексуални проблеми?


Дали некоја од приказните на овие жени особено ве допре?

- Ме трогнаа многу од нивните приказни, не можев да не се чувствувам интимна врска со нив. Она што најмногу ме погоди беа писмата што ги напишале, опишувајќи ги своите искуства со свои зборови. Тие писма обично биле упатени до нивните семејства, но никогаш не биле испратени. Наместо тоа, тие едноставно ги прикачувале писмата на нивните медицински досиеја. Во повеќето од овие писма, тие ги молеле своите семејства да ги вратат назад, или вработените во клиниката да ги пуштат. Некои пишувале за секојдневниот живот, полн со злоупотреба, контрола, нехумани услови за живот и глад.

Тие биле приведени, но дали имало некаков третман за нив?

- Самиот затвор требало да биде форма на лекување. Додека лекот за проблеми со менталното здравје не се појавил во средината на дваесеттиот век, изолацијата и надзорот се сметале за ефикасни третмани. И во тоа време, се сметало дека нарушувањата во однесувањето и менталните проблеми се иста работа. Ако бевте маж што не сакате да работите, или жена што не сака да биде послушна, за вас се верувало дека сте „неморални по природа“.

Кои други форми на третман постоеле освен притворот?

-  На почетокот на дваесеттиот век, проблемите со менталното здравје се сметале за органска нерамнотежа. И тие биле третирани со циклуси на топли и ледени бањи и таканаречени „третмани за одмор“ - што значи дека пациентите биле врзани за кревет подолг временски период. Во текот на фашистичката ера, лекарите експериментирале со терапија со инсулински шок, електрошок терапија, па дури и терапија со маларија - што вклучувала инјектирање на вирус на маларија кај пациенти, така што нивната телесна температура ќе скокне екстремно висока, со надеж дека ќе го „разбуди“ кататоничен пациент со шок. Овие типови експерименти биле крајно опасни.

Дали некој некогаш бил ослободен од санаториум?

- Секако, најдов многу случаи на луѓе неколкупати притворени, ослободени, а потоа повторно задржани. Ова најмногу ги погодило жените кои немале семејства каде да се вратат. Ако луѓето умреле во санаториум, или поминале 50 или 60 години зад решетки, тоа би се случило затоа што нивните роднини не биле подготвени да ги вратат назад. Откако ќе бидете затворени, престанувате да бидете личност. Вие сте лишени од вашите човекови права и ве етикетираат како криминалец. Бил голем срам да се има роднина во институција за ментално болни.

Начинот на кој ги третираме проблемите со менталното здравје е подобрен, но што останува, според вас, исто?

- Сè уште треба да престанеме да ги стигматизираме проблемите со менталното здравје. На пример, по убиството, првото нешто што го слушате е дека убиецот бил „психо“ или психички неурамнотежен, небаре тоа го објаснува сето тоа. И сè уште има насилство и злоупотреба во некои институции за ментално здравје. Овие можат да бидат изолирани инциденти но мора да правиме повеќе за да ги предупредиме.