Она што го знам е дека целиот мој некогашен клас или барем повеќето се раштркани од Хрватска до крајниот север на оваа наша планета: од Антарктикот, Исланд до Австралија. Останавме уште неколкумина, исто така, расфрлани по градовите кои не се наши родни градови за понекогаш кога ќе се собереме, да зборуваме за тоа како треба да заминеме додека сè уште имаме тронка достоинство и човечност да ги зачуваме. А потоа обично, кога сè премногу ќе зоврие, сфаќаме дека и понатаму сме тука, така со години и некој со послаб глас полн проста човечка рамнодушност ќе рече: „Не можеме сите да заминеме“
Автор: Стево Грабовац
Пред некој ден една познајничка ме замоли да напишам еден текст за моменталната ситуација во Босна и Херцеговина. И јас се согласив без многу размислување. Направив потсетник и груб нацрт, неколку скици кои ги оставив во лаптопот. И потоа, како што секогаш се случува, деновите минуваа така што и ние не знаеме дека поминуваат - се осврнуваш околу себе и седмицата веќе поминала. „Јас својот живот го измерив со кафени лажички“ - како што некогаш напиша величествениот Елиот. Сфатив дека овој текст ми стана страшно оптоварување, го пишував среде пишувањето на мојот втор роман и се случи она што обично се случува кога ќе дојде до прегревање на системот - сосема се блокирав. Се тешев себеси дека тоа е моментално, дека се работи за кратка фаза, но сфатив дека поминаа две седмици и дека еден ваков текст не ми дава мир затоа што едноставно не можам да пишувам ништо друго додека не го завршам.
Мојот живот е рутина во која нема многу време за пишување. Станувам рано наутро како и многу мои сограѓани, одам на работа и во продавницата во која работам поминувам помеѓу осум до десет часа, потоа се враќам во својот изнајмен стан, готвам ручек и обично потоа заспивам, што е последица на константниот, хроничен умор. Не го сакам тоа, но „духот е силен, а телото е слабо“, како што напиша апостол Павле. Потоа обично се случува да се разбудам некое време околу полноќ, времето за поети и лудаци, а јас би рекол и за скитници, пекари, ноќни чувари, доставувачи, сите оние што ги прават незабележливите ситници во вашите животи реални, а вие не ни знаете дека тие луѓе постојат. Тоа е време на големи тишини и тогаш, ако коските не ме болат премногу, ако доволно силно се натерам да ја занемарам секоја слабост, ги вклучувам лаптопот и телевизорот и пишувам или зјапам во шарените слики на екранот - додека не заспијам повторно, некаде пред зори, знаејќи дека ќе се разбудам со тешка мака. И така одново и одново. Им се радувам на неделите кога сум слободен и сите работи ги оставам за тој еден ден. И кога ќе дојде недела, дури тогаш немам сила за ништо, па обично целиот ден го прележувам в кревет, слушам музика, читам, зјапам во екран, тие ситни радости што го прават животот - па, живот. И не, воопшто не се жалам, само ја изнесувам реалната слика за нештата, така изгледаат моите денови, јас се навикнав на тоа, некаде во себе знам дека тоа ми одговара бидејќи да не ми одговара - би го променил тоа. Беше потребно долго време да постигнам мир со себе и да можам да чувствувам благодарност за секоја од тие ситници во моето кратко постоење на оваа земја. И морам да признам дека тоа беше најтешко; нештата веќе не ме погаѓаат како некогаш, емоциите се брануваат како море, но свесен сум за нивната лажливост и сега сум во состојба како никогаш порано што знам дека секоја бура ќе се смири и со самото тоа сè се смирува многу побрзо. Не знам дали тоа ќе потрае, како што, всушност, никој од нас не знае што му носи утре, но сега е така.
Што знам јас за моменталната ситуација во БиХ? Ништо. Во моето опкружување неколку луѓе се бореа со ракот или уште се борат, слушам приказни за комплицирани операции, хемотерапија, не можам да не сочувствувам, тоа се луѓе со кои го минувам секој ден и многу повеќе ме интересира тоа отколку што изјавил некој политичар. Бидејќи ни нивните изјави, а ни моето согласување или несогласување со нив нема да ги поправи нештата во здравството. Нема да го поправи стандардот, ништо од тоа од што ни зависи животот. Еден пријател постојано ми зборува дека плаќа високи даноци, отплаќа кредит, не се жали, се бори да опстане во опкружување кое гледа само да земе, но има одредена, голема доза слобода и свесен е за тоа, скромен е и благодарен. Секако дека не е праведно - никој од нас не бара истото ова општество да му даде нешто, туку само да не му одзема, но за системите на правдата размислуваме сосема различно ние што ја чувствуваме и оние што ја кројат. Оние што, за мене, од пролетта 1992 се сосема безлични, постојано нè убедуваат дека нешто сме му должни на општеството во кое живееме, ни наплаќаат живот што не ни го дале. Затоа и се безлични, нивните имиња и нивните титули мене не ми значат апсолутно ништо, тамам толку колку што ни јас не им значам баш ништо ним. Затоа не се лажам дека моето мислење му е важно некому, особено во ерата на социјалните мрежи, кога секој може без многу мака јавно да дроби што ќе му падне на памет. Некои тоа го нарекуваат слобода на говорот, демократија, човекови права, не знам веќе ни јас, ако што било не разбирам - тогаш сигурно не ја разбирам политичката коректност - јас сум научен дека изнесувањето на мислењето, пред сè, е општа култура и образование кое ги стекнуваш во фамилијата, една основна доза на пристојност, господство и дека секое мислење треба да биде поткрепено со знаење и искуство. Изгледа дека сум престар и премногу од некој друг систем на вредности кои, баш како моето занемарливо мислење, веќе не значат ништо. Јас сум раскажувач, едноставно, јас можам само да раскажам приказна, не е важно дали е измислена или вистинита.
Она што го знам е дека целиот мој некогашен клас или барем повеќето се раштркани од Хрватска до крајниот север на оваа наша планета: од Антарктикот, Исланд до Австралија. Останавме уште неколкумина, исто така, расфрлани по градовите кои не се наши родни градови за понекогаш кога ќе се собереме, да зборуваме за тоа како треба да заминеме додека сè уште имаме тронка достоинство и човечност да ги зачуваме. А потоа обично, кога сè премногу ќе зоврие, сфаќаме дека и понатаму сме тука, така со години и некој со послаб глас полн проста човечка рамнодушност ќе рече: „Не можеме сите да заминеме.“ Немаме доволно пари, немаме доволно врски, не сме доволно школувани, а школата чини, немаме доволно храброст да почнуваме од почеток по стоти, илјадити пат, не сме ги отплатиле кредитите, немаме волја, немаме сила, немаме начини. Не знам ниеден човек со кој сум зборувал, а барем еднаш да не споменал заминување од овде. Во кој било контекст: или веќе бил таму - „надвор“ - па зборува за своето искуство, или има намера да оди, или е на краток одмор, па зборува како е таму или има некој што е „таму“. Буквално, не постои ниедно лице со кое во последниот месец сум разговарал, а да не го споменало тоа во некој контекст. Толку за тоа. И доколку јас, кој не сум некакво мерило, познавам толку луѓе кои заминувањето го наметнуваат како една од главните теми на разговор, работата веројатно е многу посериозна. Некои имале среќа, некои не, искуствата се различни, колку луѓе, толку приказни, ако ништо друго, барем тоа го знаат раскажувачите.
БиХ е како едни големи запуштени гробишта. Веќе три децении оние што ја преживеале се обидуваат да ја заборават војната додека одат по коските на оние што таа непогода засекогаш ги однесе од лицето на земјата. Веќе три децении оние што ја започнаа таа војна од некои свои причини - во нивните глави веројатно исправни - не ни даваат да ја заборавиме. А во меѓувреме, тие гробишта остануваат сè позапуштени и над нив има сè поголема тишина. На крајот ќе остане само гровтањето на свињите и гракањето на враните, додека еднаш не се разбудиме и не сфатиме дека сосема сме потонале. А во тоа и ќе помине животот. Се сомневам дека пред тој завршен чин што било од ова ќе ни значи нешто.
Насловна фотографија: Unsplash