Историјата е полна со пропаднати империи, исчезнати народи, избришани култури и заборавени верувања. Тркалото на историјата е безмилосно, па често пати се случува поранешните освојувачи и богати луѓе да станат сиромашни.

Истото важи и за богатството и развојот. Делови од светот кои во изминатите векови беа центар на светската трговија и со највисок животен стандард, денес се сиромашни. Процесот на транзиција на едно општество од богато во сиромашно понекогаш е многу долг, толку бавен што е незабележлив, а понекогаш финансиско-економското пропаѓање на цели земји се случува во период од неколку века.

Не станува збор за економска криза, бидејќи економските кризи постојано доаѓаат и си одат. Пад што се случува во период од година или две нема да ја осиромаши државата на долг рок, една криза не ги уништува државите и општествата.

Дури и ако се игнорира повеќевековниот историски контекст, во кој може да се набројат многу земји и општества кои некогаш биле богати, а сега се сиромашни, постојат примери на оние што успеале за само неколку децении. Некогаш најбогатите земји во светот, или во регионот, денес се синоним за сиромаштија и економски проблеми.

Аргентина беше побогата од Германија и Франција

Со генерации, Аргентина е синоним за економска криза, политичка нестабилност, социјални протести, прекумерен јавен долг, колапс на националната валута и банкрот. Тој впечаток е сосема оправдан бидејќи само во 21 век оваа земја банкротира трипати: во 2001, 2014 и 2020 година.

Со децении им служи на економистите како извор на предупредување за тоа како не треба да се водат фискалните и монетарните државни политики и служи како предупредување за тоа до што води политичката нестабилност и одбивањето да се соочат со фактите.

Имаше периоди кога Аргентина закрепнуваше неколку години, но многу брзо се враќаше на старата политика. Всушност, постои шема од средината на минатиот век.

Погрешните економски политики доведуваат до криза, која обично е придружена со висок раст на цените (хиперинфлација). По извесно време, постои доволно политичка и општествена свест дека се потребни промени, кои се обидуваат да се финансираат со заем од ММФ по поволни услови, но со услов да се спроведат структурни реформи.


Без разлика која година ќе ја изберете во последните неколку децении, Аргентина беше во некој дел од опишаниот циклус. Актуелниот претседател Хавиер Милеи всушност е реакција на дел од населението на Аргентина на децениска стагнација, хиперинфлација, банкрот и регресија.

Земјата на вечната криза не така одамна беше историски поразвиена и побогата од повеќето земји од Западна Европа. Според податоците на ОЕЦД, во 1910 година Аргентина имала повисок БДП по глава на жител од Шпанија, Шведска, Италија, Франција, Германија и Холандија. Денес, нејзиниот БДП по жител е само меѓу 40 и 55 отсто од споменатите земји од Европа.

Венецуела во средината на минатиот век беше една од најбогатите земји во светот

Друга земја од Јужна Америка со право заслужува да се карактеризира како земја која некогаш била богата, а денес е (релативно) сиромашна. Станува збор за Венецуела, позната по сиромаштијата и бедата и недостигот на храна („мадуро диета“).

Пред тоа, првата деценија на 21 век беше позната како „социјализам што функционира“. Дури и нобеловецот за економија Џозеф Стиглиц, поранешен потпретседател и главен економист на Светската банка, ги пофали економските политики спроведени во Венецуела од Хуго Чавез во 2007 година. Тој дури тврдеше дека високата инфлација, тогаш околу 20 отсто, не е „нужно“ економски проблем.

Хуго Чавез, подоцна претседател на Обединетата социјалистичка партија на Венецуела, дојде на власт во 1999 година. Тој владееше до 2013 година и како гласен противник на капитализмот, воведе типични социјалистички политики. Повеќето компании во земјата се национализирани, се воведуваат контроли на цените, се користи дефицитното трошење за финансирање инфраструктурни и социјални програми, се контролира девизниот курс (за да може да се спроведе дефицитното трошење) итн.

Позитивните резултати беа видливи во првите неколку години. Иако ништо подобро во споредба со другите јужноамерикански земји кои не спроведоа такви екстремни политики. На пример, стапката на сиромаштија опадна, но уште повеќе опадна во околните земји на Јужна Америка, како што се Бразил, Перу и Колумбија.

Дури и да прифатиме дека резултатите од политиката на Чавез беа подобри отколку во околните држави, факт е дека тие беа краткотрајни поради нестабилниот модел. Венецуела веќе е силно зависна од нафтата, т.е. приходите од продажба на нафта, а до моментот на смртта на Чавез, оваа зависност се зголеми. Социјалистичкиот модел почна да покажува слабости уште пред смртта на Чавез во 2013 година, а во подоцнежните години ситуацијата стана катастрофална.

До 2019 година повеќе од 90 отсто од населението живееше во апсолутна сиромаштија, немаше доволно храна, така што населението консумираше помалку калории и изгуби тежина (терминот „мадуро диета“ се однесува на ова, по презимето на претседателот), болниците останаа без лекови и средства за хигиена.


Скапоцениот камен на Африка, Либерија изгубена во две крвави граѓански војни

Иако никогаш не можеше да се рангира меѓу најбогатите земји во светот како Аргентина и Венецуела, Либерија беше една од најбогатите земји во Африка и побогата од голем дел од Источна Европа. Денес таа е само уште една пропадната африканска земја, една од најсиромашните не само во светот, туку и на континентот кој не е познат по своето богатство.

Во 1950 година таа имаше повисок БДП по глава на жител од земјите како Бугарија, Романија и Албанија. И тоа не беше нејзиниот врв: помеѓу 1950 и 1970 година Либерија доживеа силен економски раст и во 70-тите влезе речиси двојно побогата од другите западноафрикански земји како Гана, Мали и Сенегал.

Но, во време на раст, државата се задолжуваше премногу, па отплатата на долгот стана сериозен проблем во раните 60-ти години. До средината на 60-тите, една петтина од државните приходи веќе отидоа за отплата на јавниот долг.

До 1989 година јавниот долг порасна на над 200 отсто од БДП, а таа година започна долгорочната граѓанска војна. Оваа војна заврши во 1997 година, но веќе во 1999 година започна втората граѓанска војна, која траеше до 2003 година. Економските, политичките, јавните и другите институции никогаш не закрепнаа, па Либерија денес е една од најсиромашните земји во светот.


Аргентина, Венецуела и Либерија се само некои од поекстремните примери. Постојат и други држави слични како овие кои поради сплет на историски околности.

Добар пример се Северна и Јужна Кореја, кои денес драстично се разликуваат по нивото на економски просперитет.

Не толку екстремни како трите опишани примери, но земји како Јужноафриканската Република, Либан и Ирак поминаа сличен пат. Сите овие земји нудат одредена лекција од областа на економијата, политиката и социологијата.

Извор: 6yka.com
Фото: Wikipedia