Хиперлипидемија се дефинира како болест на покачени нивоа на масти, како што се холестеролот и триглицеридите во крвта. Докторите најчесто ја поврзуваат оваа болест со атеросклероза, која во суштина претставува зацврстување на крвните садови и создавање плаки во луменот. Атеросклерозата е главна последица на долготрајно покачени липиди во крвта.

Кардиоваскуларните заболувања (КВЗ) се водечка причина за смртност на возрасните во САД и луѓето со хиперлипидемија имаат околу двапати поголем ризик да развијат некакво кардиоваскуларно заболување споредено со луѓето кои имаат нормални нивоа на холестерол. Пациенти што поседуваат генетска предиспозиција, односно фамилијарна хиперхолестеролемија имаат уште поголем ризик да развијат КВЗ во помлада возраст. Затоа императив за ова заболување е навремена и рана детекција на болеста и третман, со цел да се намалат кардиоваскуларните настани и прематурната смртност.

Во САД повеќе од 100 милиони или 53% од возрасните имаат покачено ниво на ЛДЛ холестерол во крвта. Но, сепак, помалку од 50% од пациентите со покачено ниво на ЛДЛ земаат терапија. Мора да се спомене дека од тие што земаат терапија, само 35% успеваат да одржат адекватна контрола на нивото на масти во крвта. Повеќе од 31 милион Американци имаат тотален холестерол над 6,21 mmol/L. Tоа ги прави со два пати поголем ризик за кардиоваскуларни заболувања споредено со тие што имаат тотален холестерол на горна граница. (5,2 mmol/L)
Влегува во градбата на клеточната мембрана
Има важна функционална улога во клетката
Претставува основна материја за создавање рачни стероидни хормони и витамин Д.
2. LDL (low density lipoprotein) – претставува најозлогласениот и по народот познат како „лош холестерол“. Тоа е така бидејќи во неговиот состав од мастите го носи предоминантно холестеролот. Нивната функција е да го складираат холестеролот во клетките.
3. HDL (High density lipoprotein) ХДЛ или липопротеин со висока густина – Овие молекули се народски познати како „добар холестерол“ Во неговиот состав преовладуваат липопротеините, а тоа значи дека овие молекули имаат капацитет да го врзуваат холестеролот и нивната функција е да го земаат вишокот холестерол од клетките и крвта и да го враќаат назад во црниот дроб.
Од горенаведеното можеме да заклучиме дека поради нарушена рамнотежа на ХДЛ и ЛДЛ холестеролот, може лесно да дојде до зголемено присуство на холестерол во крвта. Односно, високиот ЛДЛ да го акумулира холестеролот во крвта, а нискиот ХДЛ да не е во состојба да го собери од клетките и крвните садови и да го врати назад до црниот дроб. Овој каскаден процес резултира со состојба наречена хиперхолестеролемија. односно хиперлипидемија.

Ризик-фактори за хиперлипидемија
I Модифицирачки ризик-фактори се:
1. исхрана со високи и сатурирани масти или транс-масти
• Храната со високо сатурирани масти
o Сирење, крем, путер
o Шеќери како што се: торти, слатки, сладолед
o Мрсна храна: салама, колбаси, сланина
o Храна која содржи кокосово и палмино масло
• Храната која содржи т.н. транс-масти е особено опасна бидејќи го зголемува ЛДЛ, а го намалува ХДЛ холестеролот. Дел од храната која содржи транс-липиди е:
o Печени колачи, пити, слатки,
o Пржена мрсна храна, како што се печена кокошка, пржени компири, похувана храна, крофни и слично.
o Растително масло и маргарин.
o Недиетални кремови и засладувачи за кафе.

2. Физичка неактивност
3. Пушење цигари
4. Обезност.
II Секундарни причини - за покачен ЛДЛ холестерол вклучуваат болести како што се опструкција на жолчни патишта, хронична бубрежна болест, висок крвен притисок, дијабетес мелитус, хипотиреоидизам.
III Лекови – кои предизвикуваат хиперлипидемија се: диуретици, циклоспорин и кортикостероиди и слично.

IV Пол, раса
Податоците за поврзаност на расата, полот со нивото на липиди во крвта се доста конфузни и конфликтни. Но постојат сигурни докази дека некои ризик-фактори се позначајни за хиперлипидемија кон некоја специфична раса, како што е примерот со обезноста и Афроамериканците.
V. Генетиката исто така игра улога во создавањето покачен холестерол во форма на фамилијарна хиперхолестеролемија. Фамилијарна хиперхолестеролемија (ФХ) е автозомно доминантно заболување кое се карактеризира со сигнификантно покачување на тоталниот холестерол и ЛДЛ-холестеролот. Настанува од најрана возраст, по раѓање, и се карактеризира со прематурни кардиоваскуларни заболувања. Преку ДНК-тестирање е откриено дека причина за ФХ се главно 3 генетски мутации кои резултираат со неможна или нарушена функција на протеините што ги кодираат.
1. Првата генетска мутација е во ЛДЛ-рецепторот
2. Втората генетска мутација е во пропротеин конвертаза суптилизин/кексин тип 9 (PSCK 9 ) претставува секундарен гласник и го деградира ЛДЛ рецепторот (зголемена продукција на овој протеин резултира со значајна хиперлипидемија)
3. Третата мутација е во аполипопротеинот Б и неговата продукција (исто така претставува штетен липид доколку го има над дозволеното ниво).

Постојат две форми на ФХ:
2. Хомозиготна форма на ФХ е екстремно поретка, 1 на 300.000-1.000.000 со ЛДЛ холестерол од 11,63 до 25,86 mmol/L, и ако не се третираат пациентите навреме, завршуваат фатално и пред 20-тата година.
За дијагноза на хиперлипидемија, лекарот треба да побара од пациентот лабораториско испитување со липиден профил.
Процена на ризик-фактори за кардиоваскуларни заболувања

НАПОМЕНА: Non HDL- холестерол се пресметува така што од вкупниот холестерол во крвта се одзема ХДЛ-холестеролот
Вкупен холестерол – ХДЛ холестерол = non HDL холестерол

Според оваа табела, односно имајќи ги предвид: возраста, полот, пушачкиот статус, систолниот притисок и пресметаниот non-HDL холестерол, можеме во процент да ги искажеме шансите наведениот пациент да добие некакво кардиоваскуларно заболување во наредните 10 години.
Во прилог се дадени табели со кои можеме да го пресметаме ризикот за кардиоваскуларно заболување и лекарот одлучува дали и каква терапија ќе препише.


Немедикаментозна терапија

Оваа терапија обично се препорачува доколку пациентот е помлад (<40 години), но сепак се земаат предвид сите ризик-фактори и болести доколку ги има. Ако пациентот спаѓа во групата со низок ризик, односно има помалку од 5% шанси да заболи од некое кардиоваскуларно заболување во наредната декада, се препорачува:
• Намалување или скратување на сатурирани или транс-масти (гореспоменати)
• Консумирање здрава храна: риба, рибино масло, кафен ориз, тестенини, овошје и зеленчук
• Физичка активност со среден интензитет - барем 150 мин. неделно
• Откажување од пушењето
• Намалување или целосна редукција на алкохолна консумација

Медикаментозна терапија
Статини – група лекови кои имаат дејство да го намалуваат вкупниот холестерол и ЛДЛ холестеролот. Тоа го прават преку инхибиција на ензимот HMG-CoA) редуктаза. Овој ензим е круцијален во производството на холестерол и преку блокада на истиот, се намалува неговото производство во црниот дроб. Статините одат во таблетарна форма и се прв избор и најчесто користена терапија против хиперлипидемија. Најпознати статини кај нас се: Rosuvastatin, Atorvastatin, Simvastatin. Најчести несакани ефекти на статините се: слабост, главоболка, болка во мускули, проблеми со спиење, проблеми со дигестија и варење на храна, ниски тромбоцити.

Нестатинска медикаментозна терапија
1. Инхибитори на холестерол – Се група лекови кои го намалуваат ЛДЛ холестерол преку намалена ресорпција на истиот во гастроинтестиналниот тракт. Најкористен лек од оваа група на лекови е Ezetimibe. Постојат податоци од многубројни клинички испитувања дека овој лек во комбинација со некаков статин има синаргистички ефект и дава значајно намалување особено на ЛДЛ холестеролот. Според препораките од 2016 г., се советува ezetimibe да е прв избор за комбинирана терапија со статин.
2. Фибратите - се група лекови кои се агонисти на PPAR-алфа рецепторот во клетките. Тие по функција ја засилуваат липопротеинската липаза (која ги разложува триглицеридите на глицерол и масни киселини); го зголемуваат внесувањето на масните киселини во клетката; ја стимулираат бета-оксидацијата како процес и со тоа создавањето на енергија во клетката. Крајниот ефект од овие медикаменти е редукција на триглицеридите во крвта. Најчесто во практика се даваат како комбинирана терапија со статини, но при изолирана хипертриглицеридемија (особено кога нивото на триглицериди е над 4 mmol/L), се даваат како изолирана терапија. Постојат студии каде што фибратите во комбинација со статините имаат синергистички ефект кон намалување и на тоталниот и ЛДЛ холестерол. Фибратите одат во таблетарна форма и најчесто користени се: Fenofibrate, Clofibrate. Најспецифичен несакан ефект е: болки во коските и мускулите. Овие лекови треба да се пијат со пауза и треба да се вршат тримесечни испитувања на креатинин (поради ризик од рабдомиолиза). Особено треба да се внимава кај луѓе со хепатални и бубрежни болести и пациенти на антикоагуланта терапија (треба да се врши проверка на хемостаза при третман бидејќи лекот го зголемува протромбинското време и времето на крвавење).
3. Ниацин – претставува лек кој го зголемува нивото на ХДЛ, а ги намалува нивоата на ВЛДЛ, со тоа индиректно го намалува и ЛДЛ холестеролот. Во многу студии при двојна терапија со статин е докажано дека има помал ефект во споредба кога се користи статинот како монотерапија. Поради тоа, неговата примена е лимитирана (единствено кога од некакви причини статините се контраиндицирани).
4. Смоли на жолчни киселини - Во оваа група се вклучени: Cholestyramine, colestipol. Овие смоли го намалуваат холестеролот преку поврзување со жолчните киселини во тенкото црево, оневозможувајќи нивна реапсорпција и со тоа стимулирајќи го црниот дроб од холестеролот да создава жолчни киселини како појдовна молекула. Овој механизам се заснова на намалена реапсорпција на холестерол, и зголемена потрошувачка во црниот дроб. Со тоа се намалува ЛДЛ холестеролот во крвта за 15-20% само од монотерапија со смоли.
2. Mipomersen- претставува олигонуклеотид што го инхибира создавањето на apo B100 (штетен липид кој исто така придонесува за создавање на атеросклероза). А со тоа го намалува ЛДЛ, тотален холестерол, апо Б протеинот и нон ХДЛ холестеролот кај пациенти со хомозиготна фамилијарна хиперхолестеролемија. Се дава во форма на инјекција. Има податоци од клинички студии за намалување на ЛДЛ холестеролот за 12% како монотерапија кај 12-годишни пациенти со хомозиготна фамилијарна хиперхолестеролемија. Несакани ефекти се: симптоми слични на грип, болка на местото на апликација на инјекцијата, главоболка, гадење, повраќање и слично.