Автор: д-р Корнелија Ѓорѓиеска, лиценциран доктор по општа медицина
Можеби единствената негативна страна на секој спорт е тоа што со себе носи ризик од можни повреди. Повредите на глуждот настануваат со прекумерни трауматски движења.
Стапалото претставува еден многу важен дел од човековото тело кој игра многу важна улога во секојдневниот живот, а особено е важен за секој што се занимава со спорт. Анатомски, стапалото е со врвна архитектонска структура и поднесува најразлични функционални оптоварувања. Изградено е од 26 коски, 107 лигаменти и 19 мускули. Нивната поврзаност ни овозможува силна флексибилност и капацитет за стапалото да може да се адаптира на најразлични подлоги и нерегуларности на теренот. Со помош на алтернативните мускули и лигаменти и поединечните коски, стапалото е во состојба да врши најразлични функции при стоење, трчање, одење, скокање, при што успева да ги амортизира сите удари и оптоварувања. Докажано е дека од десет спортисти, барем девет имале повреди на стапалото, од најлесни дисторзии па се до најтешки повреди (луксации, руптури и фрактури). 80 до 85% од спортистите речиси еднаш се соочиле со ваков тип повреда.
Дистрозија (шинување) на глуждот, веднаш по синдромот на лумбална болка, е втората најчеста повреда на мускуло-скелетниот систем. Глуждот како дел од подножјето е преодна точка помеѓу долниот дел на ногата и стапалото и секојдневно може да издржи значително оптоварување, што понекогаш знае, во зависност од ситуацијата, да биде и премногу големо, при што се случува дисторзија на глуждот.
Глуждот го сочинуваат: проксимално тибија и фибула, од страните медијално-тибијален малеол, латерално фибуларен малеол, дистално талус или глуждова коска и калканеус или пета коска. Зглобот е фиксиран со силни лигаменти, на тибијална страна е делтоидниот лигамент, на латерална страна фибулоталарен и фибулокалканеарен лигамент. Јачината и стабилноста на бималеоларната виљушка ја одржува тибио-фибуларната синдезмоза. Глуждот го сочинуваат горен и долен зглоб. Горниот зглоб (articulatio talocruralis) го поврзува дисталниот дел од долниот дел на ногата, тибијата и фибулата, со талус и во оваа зглобна површина можат да се изведат дорзална и плантарна флексија на стапалото. Долниот зглоб, во кој се извршуваат инверзија и еверзија, се состои од два дела, заден дел (articulatio subtalaris) и преден дел (articulatio talocalcaneonavicularis), кој го поврзува глуждот со тарзалниот регион на стапалото. Горниот зглоб (articulatio talocruralis) е врска помеѓу долниот дел на коската на долниот дел на ногата (tibia et fibula) и телото на глуждовата коска (thalus).
Дополнително, за негова подобра стабилизација, постојат активни и пасивни стабилизатори на зглобовите:
АКТИВНИ СТАБИЛИЗАТОРИ - мускулите и тетивите на м. peroneus longus, м. tibialis аnterior (главен дорзифлексор на стапалото), м. tibialis posterior (инвертор на нозете и плантарен флексор), Ахилова тетива со m. soleus и м. gastrocnemius (главни плантарни флексори).
ПАСИВНИ СТАБИЛИЗАТОРИ - лигаментите: тибиофибуларни, делтоидни и латерални лигаменти.
Дисторзиите на глуждот најчесто се јавуваат кога ногата ротира навнатре, односно со инверзија на нозете за време на лошо застанување на стапалата, кога обувката одеднаш се лизга на површината, за време на забавувањето кога подолги чекори се користат за намалување на брзината на движење итн. Дисторзиите на глуждот се чести во спортот или во активностите каде што често се случува појава на странични движења и промени на брзината или насоката на движење, на пр., во кошарка, фудбал, ракомет, хокеј итн. Исто така, се случуваат и со општата популација, на пр., со деца, како и со постара популација поради мускулна слабост, проблеми со видот, нарушена рамнотежа, дегенеративни заболувања.
Степени на дисторзија на глуждот:
Степен 1 – најлесен тип на шинување на глуждот, се карактеризира со истегнување на лигаментите без нивно раскинување или руптура, со минимални или без оток и болка, функцијата е генерално нормална или минимално нарушена и враќањето во целосна активност трае 2-3 недели.
Степен 2 - умерено ниво на дисторзија, се карактеризира со поинтензивно ниво на болка, со присуство на локализиран оток и вкочанетост на зглобовите и можно делумно лигаментарно раскинување. Враќањето во нормална активност е по 2-3 месеци рехабилитација.
Степен 3 - најтешкиот случај на дисторзија, се карактеризира со многу интензивна болка, поради оштетување на нервните влакна. Проследено со голем оток и интензивна вкочанетост и ограничување на подвижноста. Зглобовите се чувствуваат лабави како последица на нестабилен лигаментарниот комплекс и заедничката капсула каде што има целосен прекин, што дефинитивно имплицира хируршки третман. Враќањето на целосна активност е по 4 месеци.
Луксација (шинување) на глуждовите е поретка појава отколку дисторзија, се случува кога на зглобот се става многу поголема сила, а најчесто секогаш се следат коскени фрактури во талокралниот зглоб.
Третманот, како што е наведено погоре, зависи од тежината, т.е. нивото на изобличување, но конзервативниот пристап се спроведува почесто од хируршкиот.
Во акутната фаза се применува добропознатиот RICE метод се ( REST, ICE, COMPRESSION, ELEVATION), со цел да се намалат болката и отокот. На тој начин се обезбедуваат најдобрите услови за брза и ефикасна терапија. Следна е функционалната фаза, која опфаќа постепено и прогресивно враќање на опсегот на движење на глуждот, долниот дел на ногата, како и мускулатурата, со цел заедничка стабилност и рамнотежа. Зајакнувањето на мускулите треба да биде насочено кон мускулно активирање на сите мускули, а посебен акцент да се стави на зајакнување на м. pereoneus anterior (главниот стабилизатор за време на скок) и м. tibialis anterior (главен стабилизатор за време на плантарна флексија на стапалото).
Превенција: избор на квалитетни и соодветни обувки, зајакнување на мускулите на потколеница, одржување балансирана телесна тежина, лекување на проблеми кои можат да доведат до повреди на глуждот, спроведување превентивни програми со спортисти чии активности претставуваат поголема опасност за повреда на глуждот итн.
Земајќи го предвид големото значење на стапалото во секојдневните спортски активности, му се препорачува на секој спортист кој е изложен на оптоварувања на стапалото два или три пати во неделата да посвети по минимум 10 минути тренинг со функционални вежби за негово јакнење. Со тоа ќе го минимизирате ризикот за каква било повреда на вашите стапала.