Недостигот на железо е широко распространета и релативно честа состојба и покрај тоа што лесно се дијагностицира преку анализа на крвта, а третманот најчесто се состои од суплементација со железо. Анемијата, како состојба, може да биде присутна кај некои од пациентките, кај кои се планира изведување на елективен оперативен зафат, како во предоперативниот период така и во постоперативниот период. Доколку дојде до интраоперативно крвавење, особено кај пациентки кај кои предоперативно била констатирана анемија, секако дека ваквата состојба ги зголемува ризиците од несакани исходи и последици. Кај одреден број хируршки зафати постои ризик од крвавење (очекуван и/или неочекуван), а доколку кон ова се додаде и постоењето на дополнителна опасност од инфламаторни состојби кај одреден број пациентки во постоперативниот период, сето тоа може да доведе до зголемена консумација на железото во организмот, што само по себе ја потенцира анемијата. Токму поради сето погоре споменато, потребно е во пред-, пери- и постоперативниот период да се разгледа можноста за ризикот од настанување на анемија или потенцирање на веќе постојна анемија, состојба која е поврзана со зголемен ризик за потреба од трансфузија на крв и крвни деривати, како и негативни исходи од операцијата. Железо дефицитната анемија, најчестата причина за предоперативна анемија, лесно се дијагностицира и третира пред елективната операција.
Најчести гинеколошки состојби одговорни за дефицит на железо се: рекурентни хиперменореи, менорагии или метрорагии. Сите овие состојби спаѓаат во групата на обилни утерусни или менструални крвавења. Од порано е познато дека инциденцата на анемијата сигнификантно се зголемува со зголемување на менструалната крвозагуба. Доколку менструалната крвозагуба изнесува 61 до 80 mL по циклус, фреквенцијата на анемијата изнесува 10,3% и се зголемува и до 50% доколку менструалната крвозагуба се покачи на 151 до 240 mL. Податоците од објавените студии укажуваат дека според една дефиниција, за дефицит на железо се смета (хемоглобин <120g/L и ниво на феритин < 16 ng/mL) и во тој случај преваленцата на железо-дефицитна анемија изнесува 0% при менструална крвозагуба од < 20 mL; доколку менструалната крвозагуба изнесува 60 до 80 mL, преваленцата е 17%, и со менструална крвозагуба > 100 mL, преваленцата е 26%.
Преваленцата на предоперативна анемија во гинекологијата во литературата варира во зависност од испитуваната популација и референтните вредности кои се користат за анемија. Преваленцата на анемија кај пациентките закажани за миомектомија или хистеректомија е утврдено дека изнесува 64% доколку како референтна вредност се користи нивото на хемоглобин од < 120 g/L.
Високата преваленца на анемија кај пациентките кај кои се планира гинеколошки хируршки зафат треба да му укаже на медицинскиот тим дека при планирањето на сите хируршки процедури, потребно е да се утврди статусот на нивото на железото во крвта, особено доколку во текот на оперативниот зафат се очекува загуба на крв.
Гинеколозите, анестезиолозите и медицинските сестри треба да се погрижат базичните параметри како хемоглобин, хематокрит, феритин да се системски испитани пред планираниот хируршки зафат.
Според Светската здравствена организација, анемијата е дефинирана како намалена концентрација на хемоглобин < 130 g/L за мажи, < 120 g/L жени и за трудници < 110 g/L во првиот и третиот триместар и < 105 g/L во вториот триместар.
Предоперативната анемија сама по себе е ризик-фактор за постоперативни компликации, подолг болнички престој и инфекции. Кај предоперативната анемија улогата на суплементацијата со железо има големо значење, секако доколку хируршката интервенција не е итна. Дијагнозата и менаџментот на предоперативната анемија е есенцијална во подготовката на пациентите за хируршкиот зафат. Кај жените посакувана концентрација на хемоглобин треба да е 120 g/L или повисока пред хируршката интервенција, која доколку е можно, треба да се одложи додека не се постигне оваа концентрација на хемоглобинот.
Општото здравје е секако поврзано со доброто функционирање на клетките, за кои основен нутриент е кислородот кој е дистрибуиран до клетките со крвта преку хемоглобинот во состав на еритроцитите (црвените крвни клетки). Железото, како клучен елемент на хемоглобинот, главно е вклучено во транспортот на кислородот, но е потребен и во многу други процеси, како за раст и развој на клетките.
Апсорпцијата на железото варира во зависност од начинот на исхрана, фактори што влијаат на апсорпцијата од дигестивниот систем и од типот на железото. Болести на гениталниот тракт можат да доведат до зголемени загуби на железото и железо-дефицитна анемија кај жени во репродуктивниот период и во периодот на менопауза. Овој ризик им е добро познат на гинеколозите и затоа сѐ повеќе внимание се обрнува на железо-дефицитната анемија како ризик-фактор за исходите на гинеколошките хируршки зафати.
Постигната е интернационална согласност и водичи за третман на анемијата во сите фази на оперативниот период. Предоперативната анемија и недостиг на железо треба да биде грижа низ целиот оперативен период, од одлуката да се оперира до комплетната рехабилитација од операцијата. Сите, големи но не ургентни операции треба да се одложат додека се идентификува и реши проблемот со анемијата и нивото на хемоглобинот треба да биде ≥ 120 g/L.
Оралните додатоци на исхрана кои содржат железо се прв избор на терапија во зависност од тежината на анемијата.
Слично како и бремените жени пред породување, исто и пациентот кај кој ќе се прави хируршки зафат не треба да биде анемичен.
За да ја постигнеме оваа цел, изборот на железо кој ќе го направиме треба да исполни одредени критериуми:
- ефикасност во постигнување нормални нивоа на хемоглобин и феритин,
- толерантност, со мали несакани ефекти од гастроинтестиналниот тракт,
- комплијанса од страна на пациентот (придржување кон начинот на користење и времето на користење) која е тесно поврзана со толерантноста и е предуслов за успех на терапијата.
Оралната суплементација со железо останува прва линија на третман. Еден важен факт што се однесува на ефикасноста е да се избере железо кое добро се апсорбира. Во однос на механизмот на апсорпција, постојат два вида железо: хем-железо и нехем-железо. Примарни извори на хем-железо се хемоглобинот и миоглобинот од консумирање месо, живина и риба, додека нехем-железото се добива од житарки, мешунки, овошје и зеленчук. Просечната апсорпција на хем-железо е околу 25%. Апсорпција на хем-железо може да варира од околу 40% за време на недостиг на железо. Нехем-железо или солите на железо се главната форма на железо во исхраната. Апсорпција на нехем-железото е под силно влијание на исхрана и се движи од 2-12%.
Она што како заклучок може да го изведеме е дека треба навремено да ја дијагностицираме и третираме железо-дефицитната анемија со орална форма на железо, кога е тоа можно пред хируршкиот зафат. Изборот на железни суплементи зависи од ефикасноста, толеранцијата и можноста за комплијанса од страна на пациентот, а со цел да се постигнат задоволителни нивоа на хемоглобин и феритин за да можат да се избегнат компликациите пред, во текот и постоперативниот процес. Пристапот и третманот на овие пациенти зависи од медицинскиот тим кој прави соодветна подготовка и процена кај секој пациент индивидуално и одлучува што е најдобро за да се постигнат оптимални резултати.
Автор: доц. д-р Игор Алулоски
Универзитетска клиника за гинекологија и акушерство- Скопје