Виновни ли сме ако не сме ги научиле дека едро кренато за еден метар значи ветер од еден метар кој ќе го движи нанапред?

Автор: Елизабета Секирарска, професорка во средно училиште

Ќе пишувам денес за една младост, за едни избори, за едни животни патеки на млад човек, кој треба да нè замисли. Да ни го стресе правот од учителското во нас и да нè потсети дека на децата им должиме будност, напор, простор за нивниот потенцијал, време за нивните мозоци кои само со нас можат да се трансформираат во ум. Не морам да ѝ дадам наслов на приказната. Доволно е само да се прочита и секој може да си ја именува онака како што таа се вика. Ако тоа го здогледа, секако.
Кревам рака да застанам едно такси, кое ми се приближува од спротивната насока. Застана, фала му на Бога, си мислам. Седнав некако и не гледајќи во возачот, му кажувам каде да вози. Во колата врело, тежок мирис на освежувач во варијанта на бор, помешан со мирис на цигара и остра нота на тоалетна вода.
Раката на возачот се пружи до фиочето со цедиња, зеде едно и го пикна во плеерот. Тивка музика. Janis Joplin - Piece of my heart. Си подарив себеси насмевка ладејќи си ја вжештената глава низ отворениот прозорец - најпосле нешто убаво денес.
„Само за вас, професорке“ – одеднаш раката до мене доби глас, а гласот доби лик кој збунето го гледам некоја секунда. Ги поместувам очилата да видам подобро. Остар профил, малку подвиен врв на носот. Дупчиња на образите кога се смешка. Ситно, црно око, на челото куси локни, мокри од жештината.
„Средна редица, трета клупа“ – како од топ ми летна реченицата предизвикана од флешот кој ми ја врати сликата на момче поклопено на клупата, години наназад. Се насмеа наглас, а и јас со него. Се обидувам да се сетам како се викаше и не ми успеа - се наоѓам во фаза во која од некои причини непогрешливо ќе се сетам на ликот, на клупата во која моите некогашни ученици седеле, на понекој детаљ по кој ми се врежале во сеќавањето, но не и на нивното име. Го прифатив тоа како неизбежен знак на старост и како придобивка од дружбата со повеќе од 4.000 ученици во овие безмалку 30 години, уредно средени и сочувани како спомен по генерации. Живеат во нивните папки, во тефтерите и сликите што си ги чувам.
„Па како си ми ти?“ – го прашувам поднаместувајќи се за да го гледам. Драг дечко. Пораснал, созреал, првиот снег во косата над увото.
„Леле, професорке, се сеќавате ли каков бев?“ – низ смеа ме потсетува на сценаријата што си ги уредуваше низ годините. Се смешкам додека низ главата ми летаат сликите од времето зад мене. Немирен, но во основа добар дечко. Умен. Не му се учеше. Не му се одеше ни на училиште.
По принципот на спасување жива глава, се тегнеше низ своето средношколско секојдневие со мака, со поправни испити во јуни, па во август. Така 4 години.
Двојка до двојка, како посакуван дефиниран плафон и ништо повеќе од тоа. Поклопен на клупа, кај професорите раѓа благодарност ако спие. Барем не е досаден. И не беше досаден цели 4 години.
Како негов професор, посакував да беше барем досаден на моите часови. Но, по установениот шаблон на задолжителното отседување во простор кој не го сакаше, не правеше ниту со мојот предмет ништо поинаку од преостанатите, освен ретки ситуации кога успеав да допрам до него и кога ми враќаше со тоа што со главата потпрена на рацете ќе ме следи, со бистар поглед. Буден. Ќе ми кимнеше со главата и знаев дека ме разбира и запомнил што зборувам.
Не сум сигурна колкава доза на барем елементарно знаење изнесе од средношколските клупи, но знам дека ми беше мака затоа што детето беше од оние за кои ние, даскалите, велиме – може. Многу може. Ама не сака.
Сега, по добар број години, се среќаваме и си муабетиме во варијанта на рекапитулација на она што му се случувало во меѓувреме, во кое не сме се виделе. Вози полека и врти низ уличките. Го исклучи таксиметарот. Време само за старата професорка и некогашниот дечко, желен да раскаже како станал човек.
Оженет, има бебе старо 6 месеци. Ми покажува слика, вадејќи го паричникот со едната рака. Слатко детенце. Ги има неговите очи. Го држи в скут, со другата рака си ја прегрнува жена си. Убава, млада мајка. Бил во Авганистан 5 години. Купил стан, за своите родители исто така. Автомобил. Завршил факултет. Приватен. Се смее додека го кажува тоа – „Дали ви се верува, професорке?“ Вози такси во моментов, колку да не седи дома. Жена му не работи.
Го гледам неговиот бистар, црн поглед, му ја слушам здравата мисла и на моменти тажната нота во неговиот глас.
„Едно време жалев што во средното не дадов сè од себе, професорке. Сега веќе не“- ми вели.
„Вие барем знаете дека ако сакав, можев. Не сакав од причини кои сега веќе не се ниту важни, ама кога излегов од средно, излегов без жалење. Никој од мене не очекуваше ништо таму, професорке, освен неколку ретки професори (ми додели насмевка отстрана, подигајќи ја едната страна од усните) поради кои колку-толку бев мирен барем. Видов дека не морам. Потоа самиот си заминав одовде. Работев чесно далеку од дома, млад отидов. Таму самотија, сè ми беше непознато - не беше лесно. Се вратив, пак отидов, пак се вратив. Запишав факултет, сам си го платив. Завршив. Не знам многу. Ама и тоа па не е важно. И онака пак немам работа. Сега возам такси, сè уште имам некој денар од печалбата за да си платам магистратура, и онака седам џабе. Ќе одам и во партија, професорке, нема друго. Жена ми чува бебе, имам ветување дека ќе ја примат, па ќе биде белки полесно. Живееме сами, моите се пензионери, помагаат кога и како можат со детето. Па не ми е лошо, колку што знам дека може да ми биде.“
Го слушам како ми раскажува свои животни фрагменти. Не знам како да си ги средам мислите, а да сум фер кон него, кон она што му се случувало и кон неговите животни избори. Фер кон времето во третата клупа, во средната редица, она кое го преспа. Фер кон времето во кое се викал студент. Фер кон времето во кое ќе биде магистер, кој ќе стане затоа што и онака нема работа, а може да си го дозволи тоа. Фер кон изборите што ќе ги има бидејќи политички ќе се обои.
Фер кон сите млади кои имаа и, за жал, ќе имаат причина да не учат во средно, да истрчаат низ факултетот и да се градат натаму без напор и жар, затоа што едноставно скалилата кои ги изодиле, како и да ги оделе, не им обезбедуваат ништо добро. И ако имале петки, и ако имале двојки - за сите исто. Фер кон децата, оние поретките кои на училиштето сè уште гледаат како на институција која заслужува почит и кои нема да го препијат својот 4-годишен тајминг.
Го слушам моето момче како зборува за својот живот смирено, како да раскажува приказна. Како да влече потези со четка по платно, само повремено боејќи го со поведра нијанса. Го гледам неговото сега веќе сериозно лице и се прашувам: дали и колку сме и ние виновни за ваквите приказни ако дозволуваме да продуцираме млади кои сфаќаат дека скалилата пред себе не мора да ги одат трчајќи, со сета своја сила? Виновни ли сме ако не сме ги научиле дека едро кренато за еден метар значи ветер од еден метар кој ќе го движи нанапред? Ако им дозволуваме да си ја преспијат младоста, да го отепаат својот младешки потенцијал и притоа да бидеме среќни ако спијат или ако не се присутни на нашите часови, на кои својот бес го камуфлираат со дрскост? Ако не сме во состојба да здогледаме дека за секое дете треба да се избориме, бидејќи тие тоа од нас го очекуваат? Ако не здогледуваме дека ако спијат, спијат затоа што не умееме да ги држиме будни? Ако им дозволиме да се оформат како луѓе кои нештата кои се вредни во животот ќе ги добијат само затоа што можат да си дозволат да ја платат нивната цена? Ако тоа не го правиме, здоболува реченицата дека не дале сè од себе, бидејќи тоа никој не го очекувал од нив.
И имаат право.