Нобеловата награда од 1901 година, во согласност со тестаментот на Алфред Нобел, им се доделува на мажи, жени и организации кои со својата работа дале голем придонес за човештвото.

Следуваат пет занимливости за наградата и нејзиниот основач:

Поетот Алфред Нобел

Алфред Нобел влезе во историјата како пронаоѓач на динамитот. Но, тој исто така бил вешт поет и вљубеник во стиховите на Шели и Бајрон.

Пишувал песни целиот живот, понекогаш на мајчиниот шведски, но повеќе на англиски јазик.

- Немам ни најмала намера моите стихови да ги наречам поезија. Пишував и пишувам само за да ја ублажам депресијата или да го подобрам мојот англиски јазик - напиша Нобел во писмо до пријател.

Во 1862 година, на 29-годишна возраст, Нобел го преиспитувал својот литературен талент. „Физиката е мојата област, а не пишувањето“, напиша на француски во писмо до една млада жена.


Наградувани семејства

По првите доделувања на Нобеловата награда, шест деца тргнаа по стапките на своите родители и станаа добитници.

Седмото дете, Лоренс Брег, ја освои наградата за физика заедно со својот татко Вилијам во 1915 година. Тоа, според Нобеловите стандарди, било во неговите „нежни години“. Имал само 25 години.

Семејството Кири освои вкупно четири награди, а петтата ја „стекна“ со венчавка.

Две ѝ припаднале на Марија Кири, која сè уште е единствената личност што може да се пофали со тоа. Таа ја подели Нобеловата награда за физика во 1903 година со сопругот Пјер. Нобеловата награда за хемија ја освои во 1911 година.

Најстарата ќерка на Ирена добила Нобелова награда за хемија заедно со сопругот Фредерик Жоли во 1935 година.

Помладата сестра на Ирена, Ева Кири, е единствената во семејството што не избрала научна кариера, се омажи за Хенри Ричардсон, добитник на Нобеловата награда за мир во 1965 година, кога беше на чело на УНИЦЕФ.

Швеѓанецот Гунар Мидал ја освои Нобеловата награда за економија, а осум години подоцна неговата сопруга Алва ја освои Нобеловата награда за мир.

Добитници на награди во отсуство

Од 1901 година петмина добитници на Нобел не можеле да учествуваат на свечената церемонија на доделување на наградите во Осло.

Германскиот новинар и пацифист Карл фон Осецки бил во нацистичкиот концентрационен логор кога бил прогласен за победник во 1936 година.

Кинескиот дисидент Лу Сјаобо беше во затвор во 2010 година, а рускиот дисидент Андреј Сахаров во 1975 година го претставуваше неговата сопруга Јелена Бонер.

Поранешниот полски претседател Лех Валенса во 1983 година ја одби поканата за доделување на наградите во Осло затоа што се плашеше дека нема да му биде дозволено да се врати во Полска.

Опозициската лидерка во Мјанмар, Аунг Сан Су Чи, беше во домашен притвор кога во 1991 година ја доби Нобеловата награда. Иако ѝ беше дозволено да патува во Осло, таа ја одби поканата од истата причина како Валенса.

Зошто нема Нобелова награда за математика?

Историчарите во 80-тите години на 20 век ги запреа озборувањата дека партнерката на Алфред Нобел имала афера со математичарот Госта Митаг-Лефлер и дека тоа е причината зошто пронаоѓачот не сакал да им даде награда на математичарите.

Постојат две веројатни објаснувања зошто нема награда за математика.

Кога Нобел во 1895 година го правел својот тестамент, во Шведска веќе постоела награда за математика и немало потреба од друга.

На почетокот од 20 век применетите науки беа на милост на јавноста и професијата. Придонесот на математиката за човештвото не беше толку очигледен како што е денес.

Постхумни награди

Статутот на Нобеловата фондација од 1974 година не предвидува постхумно доделување на наградата. Пред таа промена само две лица освоија Нобелова награда по нивната смрт.

Генералниот секретар на ОН, Швеѓанецот Даг Хамаршол, загина во авионска несреќа во 1961 година, но беше прогласен за добитник на Нобелова награда за мир подоцна истата година.

Во 1931 година Нобеловата награда за литература му беше постхумно доделена на друг Швеѓанец, Ерик Аксел Карлфелт.