Руската инвазија на Украина наиде на осуда од целиот свет. Додека руските сили продолжуваат со бомбардирањето на градовите, на исток од Украина има регион кој може да стане значаен пион во конфликтот.
Транснистрија е самопрогласена држава, парче земја во облик на црв од 3.567 квадратни километри со големина на Корнвол, што навлегува во граничната област меѓу Молдавија и Украина.
Дом на половина милион луѓе кои претежно зборуваат руски јазик, Транснистрија има своја влада, валута, знаме, полиција и вооружени сили. Долго време беше занемарен и заборавен агол на Европа, често опишан како најголемиот музеј на отворено во светот, место каде што Советскиот Сојуз никогаш не се распадна.
Додека ние тежнееме да опишеме промена на политиката или десно или лево, во овој дел од светот таа се движи кон исток или запад, фатена во идеолошка војна меѓу Русија и Европа.
Во 2014 година Русија го анектира Крим и вршеше воени операции на западот на Украина. На почетокот од 2015 година ja посетив Транснистрија и она што го научив се чини предзнак на она што се случи во последните денови.
Кога мојот воз пристигна во градот Тираспол, ме пречека Андреј Смоленски, музичар кој исто така ја води transnistria-tour.com - единствената туристичка агенција со седиште во
Транснистрија што можев да ја најдам - и е при рака да им помогне на неколкуте туристи што ќе стигнат тука, да се регистрираат кај властите, што мора да го направат сите странци при пристигнувањето.
Смоленски го препозна моето име како шкотско.
- Ние имаме многу заеднички работи. Вие сакате независност, ние сакаме независност - рече тој.
Ова беше по само неколку месеци од референдумот за независност на Шкотска. Го потсетив дека Шкотска одлучи дека всушност не сака независност.
Транснистрија всушност не сака независност. Сака да се отцепи од Молдавија за да се врати во пазувите на мајка Русија.
На референдумот во 2006 година 98 отсто гласаа за „потенцијална идна интеграција“ со Русија. Откако Крим во 2014 година влезе во составот на Руската Федерација, владата на Транснистрија ја праша Москва дали може да бидат следните.
Барем официјално, Тираспол сè уште е втор по големина град во Молдавија, по главниот град Кишињев. За неговите жители, сепак, тој е гордиот главен град на Приднестарска Молдавска Република или ПМР, иако обично се нарекува Транснистрија од толку комплицирани причини како изговорот на поранешното име.
Историјата на регионот е турбулентна. Античките племиња им го отстапиле местото на Римјаните. Извесно време било дел од Полско-литванскиот Комонвелт пред да стане дел од Руската Империја во 90-тите години на 18 век и на крајот дел од Советскиот Сојуз.
За време на Втората светска војна, силите на Оската извршиле инвазија и Романија ја окупирала областа. Три години подоцна Црвената армија влегла и областа се вратила во СССР.
По падот на Советскиот Сојуз, Молдавија прогласила независност - како и Транснистрија. Кога Молдавија се обидела да ги отстрани нововоспоставените контролни пунктови, избувнала граѓанска војна, при што навидум транснистриските сепаратисти успевале да се одбранат благодарение на оружјето со кое тајно ги снабдувала Русија.
Околу 700 луѓе биле убиени пред потпишувањето на договорот за прекин на огнот со посредство на Москва во јули 1992 година. За да го спроведат, руските мировници привремено се преселиле. Повеќе од две децении подоцна сè уште има стотици војници од руската армија стационирани во регионот.
Токму овие трупи во 2022 година го загрижуваат регионот. Позицијата на Транснистрија би можела да ѝ обезбеди на Русија база за пробив до Западна Украина. Или до Молдавија. Белорускиот претседател Лукашенко неодамна беше фотографиран покрај мапата со стрелка која од украинскиот град Одеса беше насочена кон Молдавија.
Транснистрија е клучен пион во шаховската табла на меѓународната политика.
Присуството на руската армија практично ја држи Молдавија во стапица, создавајќи постојана политичка нестабилност.
Молдавија не може да развие поблиски економски и политички врски со ЕУ без да ризикува ново избувнување на борбите во границите, а земјата никогаш не би можела да му се приклучи на НАТО или ЕУ бидејќи ниту една од двете организации веројатно нема да пречека членка додека руската армија седи на нејзина територија.
Таа ситуација штотуку се смени. Додека Русија ја нападна Украина, Молдавија поднесе барање за итно приклучување кон НАТО.
Ленинова земја
Назад во Транснистрија пред актуелната криза. Улиците на Тираспол се широки и рамни и обложени со огромни станбени блокови, генерално во сива боја. Облеката што ја носат луѓето е исто така генерално во сива боја. Соодветно, кога го посетив, локалното кино го прикажуваше филмот „50 нијанси сиво“.
Старите советски автомобили како што е „лада“ се движат наоколу меѓу тролејбусите. Јавните згради се величествени и доминантни, со големи мермерни споменици надвор, повеќето посветени на Ленин. Потоа наидувам на пет статуи на рускиот револуционер, од кои најголемата стои пред зградата на парламентот.
Поминавме контролен пункт каде што имаше споменик посветен на оние што загинаа во борбите во 90-тите, вечен пламен пред советскиот споменик претворен во тенк. Розовите станбени блокови во близина сè уште имаа куршуми на фасадите.
Од другата страна на улицата има уште еден споменик, подигнат во 2012 година за да ја прослави 20-годишнината од руските мировници во земјата. Тоа е „гулаб кој носи пушка“, објасни Смоленски.
- Украина постои само како држава затоа што Русија го дозволи тоа - рече Смоленски. Она што тој продолжи да го зборува потоа е морничаво да се чита.
- Русија го има истиот план за Украина како и за Транснистрија, само сака да ја спречи Украина да влезе во НАТО. Тоа е прокси војна, тие водат војна со туѓи раце - мислам на Русија и САД. Тоа е да се ограничи влијанието на Русија, да ѝ се покаже на Русија нејзиното место – тие не се суперсила, тие не се ни регионална сила, тие се ништо - вели Смоленски.
Сценарио за судниот ден
По мојата посета, напишав краток есеј за моето патување. Во него пишував за сценарио на судниот ден поврзано со концептот на Новоросија (Нова Русија) на кој реториката на Путин постојано се повикуваше. Тој беше експлицитно поттикнат да ја врати националната гордост, Новоросија изгледаше сомнително како стара Русија пред 1989 година.
Ако Русија одлучи дека сака да изврши притисок за Одеса во Западна Украина, уште една локација клучна за концептот на Новоросија, поддржана од нивното големо присуство на војници и симпатичното проруско население, 100. километри меѓу Тираспол и Одеса не изгледаат воопшто далеку.
Доколку се затвори вооружениот конфликт во овој регион, најблискиот сојузник на Молдавија, Романија, би можела да им помогне. Како членка на НАТО, секоја воена акција против нив би се повикала на член 5 од Вашингтонскиот договор, кој вели дека нападот врз која било земја на НАТО е напад врз сите нив.
Транснистрија би можела да стане фитил што го разгорува конфликтот во катастрофални размери.
Руските мировни војници на границата со Молдавија/Фото:
Wikipedia
Што е следно?
Мојата последна станица со Смоленски беше во турската тврдина од 16 век.
На билетарницата стои календар со Владимир Путин, фотошопиран за да личи на Силвестер Сталоне во „Одмаздници“. Моите 60 рубљи ѝ ги дадов на Ирена, која работеше како келнерка на бродови за крстосување пред тврдината да ги отвори своите порти за луѓе надвор од војската, првпат во 2008 година.
Се качив на една од караулите и можев да видам над Днестар, реката што порано ја означуваше западната граница на Советскиот Сојуз. Во близина, во дел од теренот на тврдината што сè уште се користи како армиска база, имаше бујна активност додека воен конвој се подготвуваше за поаѓање.
Се прашувам за таа база сега, за луѓето од Транснистрија и каква улога ќе играат додека се развива украинскиот конфликт.
Автор: Стивен Мекензи
Извор:
Bigissue.com
Фото: Freepik