Психолошкиот код на нултата емпатија
Постојат повеќе причини за овој напис, но непосредниот повод се дилемите во нашето секојдневие кои можеме да ги изразиме со прашањето зошто (пре)доцна се детектираат знаците и однесувањето на луѓето што имаат нулта емпатија. Со други зборови зошто прво „дозволуваме да се случи најстрашното, а потоа зборуваме и мудруваме кога е во прашање коефициентот на емпатија за оние што воопшто ја немаат“. За оваа проблематика ни служат теоретските и емпириските сознанија и искуства на еден од најпознатите светски авторитети во оваа област - Сајмон Барон-Коен и неговиот тим од Универзитетот во Кембриџ.
Ќе започнеме со објаснување на поимот нулта емпатија. Психолошки, нултата емпатија значи состојба на целосна неспособност или одбивање да се чувствуваат или разберат туѓите емоции. Оваа состојба може да биде резултат на вродени невролошки фактори, научени модели на однесување, трауматски искуства или нарушувања на личноста. Ќе направиме подетална анализа на психолошкиот код на нултата емпатија:
Клучни карактеристики на нултата емпатија
Луѓето со нулта емпатија ги покажуваат следните потешко препознатливи модели на однесување:
а) Недостиг на афективна емпатија е една од нивните препознатливи карактеристики. Тие не чувствуваат емоционална реакција на туѓото страдање, болка или радост. Остануваат рамнодушни дури и во ситуации кои би предизвикале силна емоционална реакција кај другите. Подобро објаснување за тоа е кога лицето набљудува сцена на насилство без да чувствува непријатност или вина.
б) Недостиг на когнитивна емпатија се објаснува со немањето способност да ја разберат туѓата перспектива, тешкотии да разберат зошто одредено однесување може да им наштети на другите. Поединецот не разбира зошто повредил некого дури и кога тоа му е објаснето.
в) Дехуманизација на односите со другите може да се забележи кога луѓето се перципираат како предмети или средства за постигнување цели, а не како поединци со чувства и потреби. Овој процес често вклучува стереотипизирање, омаловажување или целосно игнорирање на хуманоста на другите.
Невролошката основа на нултата емпатија
Нултата емпатија може да биде поврзана со абнормалности во одредени делови од мозокот. Абнормалности во функционирањето на амигдалата, која е одговорна за обработка на емоциите, често покажува намалена активност кај луѓето со нулта емпатија. Тоа го отежнува препознавањето и одговорот на туѓите емоции. Следна причина во овој контекст е намалената поврзаност помеѓу префронталниот кортекс (одговорен за морално расудување) и системот на амигдалата што може да придонесе за неможност да се чувствува емпатија. Исто така, ниското производство на окситоцин, хормон поврзан со емпатија и поврзување, може да игра улога.
Психолошки нарушувања поврзани со нулта емпатија
Психолошкото нарушување поврзано со нултата емпатија може да се поврзе со асоцијално растројство на личноста (психопатија). Луѓето со ова нарушување покажуваат длабок недостиг на емпатија, каење и емоционална поврзаност. Психопатите често ги користат другите за свои цели без оглед на последиците. Нарцисоидите можеби имаат високо развиена когнитивна емпатија, но ја користат за манипулација, додека афективната емпатија често отсуствува. Кај некои форми на аутизам може да има тешкотии во когнитивната емпатија, но афективната емпатија често е зачувана. Тоа значи дека таквите луѓе чувствуваат туѓа болка, но тешко им е да ги разберат социјалните сигнали.
Нулта емпатија како резултат на траума и растење
Во овој дел значајно е да го истакнеме чинот на злоупотреба во детството кога лицата биле изложени на насилство или емоционална студенило, па може да развијат одбранбен механизам на емоционално исклучување. Исто така, процесот на социјализација во некои култури или семејства, покажувањето емпатија може да се сфати како слабост, што доведува до нејзина инхибиција. Не помалку е важен фактот на изложеност на насилство: што значи долготрајната изложеност на насилни ситуации (војна, криминал) може да доведе до емоционална анестезија.
Еволутивната перспектива на нулта емпатија
Нултата емпатија понекогаш се смета за еволутивен адаптивен механизам: во екстремни ситуации (преживување) нултата емпатија може да им помогне на поединците да донесат тешки одлуки без емоционални бариери, привремено ја исклучуваат емпатијата за да преживеат и да ги завршат задачите.
Последици од нултата емпатија врз однесувањето
Зголемената агресија рефлектира недостиг на емпатија, што често води до непромислено однесување и насилство. Луѓето со нулта емпатија ретко чувствуваат вина или одговорност за своите постапки. Состојбите на манипулација и експлоатација - користат други луѓе за лични цели, често без чувство на вина.
Дали може да се промени нултата емпатија?
Иако нултата емпатија е длабоко вкоренета, постојат методи за развивање емпатија кај одредени луѓе. Некои од нив се когнитивната бихевиорална терапија (КБТ) и емоционалната терапија, кои може да помогнат да се развие емпатија. Охрабрувањето на поединците да „се стават во туѓи чевли“ може да ја зголеми когнитивната емпатија. Исто така, техниките што користат невролошки повратни информации можат да помогнат во реактивирање на центрите за емпатија во мозокот.
Зошто навреме не ги препознаваме луѓето со нулта емпатија?
Причините зошто навреме не ги препознаваме луѓето со нулта емпатија се длабоко вкоренети во сложената интеракција на психолошките, социјалните и културните фактори. Следува кратко објаснување за нив:
Психолошки фактори и внатрешни конфликти
Многу сторители на најстрашни злосторства имаат одредени психички нарушувања, но не сите од нив се ментално болни. Најчестите психолошки причини се: екстремното чувство на изолација и отфрлање, па често доживуваат длабоко чувство на осаменост и отуѓеност што може да доведе до губење на емпатијата и моралните ограничувања. Следно може да биде акумулација на гнев и фрустрација кон поединци или општество со години, а масовното насилство станува нивен начин да го изразат тоа чувство. Во некои случаи, кај овие лица присутни се нарушувања како што се асоцијално растројство на личноста, нарцизам или параноична шизофренија. Сепак, многу престапници не ги исполнуваат клиничките критериуми за овие нарушувања. Исто така, недостиг на јасни знаци за предупредување.
Околината често не ги препознава потенцијалните сторители бидејќи нивните сигнали може да бидат суптилни или погрешно протолкувани. Ова вклучува: успешно криење на својот внатрешен гнев или намери, дејствувајќи навидум „нормално“ во секојдневниот живот.
Социјалната рамнодушност на луѓето околу нив, па може да игнорираат знаци како што се настран, прекумерен интерес за насилство или екстремистички ставови, сметајќи го тоа за „фаза“ или личен избор.
Во многу случаи сторителите не ги искажувале директно своите планови или тоа го правеле преку суптилни коментари кои не биле сериозно сфатени од околината.
Во некои култури или медиуми насилството е имплицитно глорифицирано, што може да влијае врз луѓето со предиспозиции за агресија да ги гледаат масовните убиства како средство за привлекување внимание или „одмазда“.
Луѓето што се чувствуваат маргинализирани или дискриминирани во општеството почесто развиваат длабоко незадоволство што може да ескалира во насилни акти. Сторителите често бараат внимание и публицитет, а масовните медиуми може ненамерно да го засилат овој ефект со известување за напаѓачите, а со тоа да ги инспирираат другите да го следат примерот.
Парадоксот на препознавање и акција
Дури и кога се присутни знаците, постојат пречки кои спречуваат навремена реакција: луѓето може да избегнуваат да пријават вознемирувачко однесување од страв да не го стигматизираат сторителот или самите себе. Институциите често немаат доволно ресурси или обука за да се идентификуваат и интервенираат со поединци изложени на ризик. Потпирање на „нормалноста“: општествата често избираат да игнорираат екстремни однесувања затоа што не сакаат да веруваат дека некој од нивната средина е способен за масовно насилство.
Како да бидеме (по)будни?
Ќе наведеме неколку клучни препораки: зајакнување на свеста во заедницата или поефикасна едукација за рано препознавање на знаци на стрес, осаменост и агресија. Поголема достапност на ресурси за ризичните поединци може значително да ги намали шансите за ескалација на насилството. Потреба за проактивна интервенција подразбира пријавување закани или загрижувачко однесување до надлежните органи, со обука на институциите за соодветна реакција. Поаналитичка опсервација на однесувањето на секое лице што има склоност кон потенцијално ризично однесување.
Заклучок
Феноменот „мирен, повлечен“ е една од најголемата заблуди за доцната интервенција. Чувајте се од манипулативната емпатија на поединци во средината. Феноменалните способности за манипулација на поединците се прва замка за помалку „искусните“. Потребата за регистрирање на секоја необична промена кај поединците со овој спектар на однесување останува приоритет, должност и обврска на секој од нас. Секое ризично однесување повеќе или помалку може да се превенира или спречи, а тоа значи многу!
Автор: акад. проф. д-р Љупчо Кеверески