Ѕидот

Блага ноемвриска ноќ, а во Берлин се случуваше нешто неверојатно. Стотици, а потоа илјадници Германци од Источна Германија се упатија кон она што некогаш беше непрооден раздор и открија дека можат да го преминат без проблем.

Народот се радуваше кога младите мажи го разбиваа бетонот што ги одделуваше Источна и Западна Германија со децении. Железната завеса падна. Берлинскиот ѕид падна. Еден од дефинирачките моменти на 20 век се случуваше токму тогаш.


А Ангела Меркел се упати кон својата неделна рутина: одење во сауна.

„Беше четврток, а четврток беше мојот ден за сауна, така што јас отидов“, се потсетува Ангела Меркел.

„Сфатив дека кога ѕидот ќе се распадне, тешко дека повторно ќе биде вратен“, вели таа.

Одговорот беше типичен за младиот квантен хемичар. И нејзиниот пристап - ненадејна анализа во лицето на драмата, е оној со кој цел свет подоцна ќе се запознае.

Нејзината сила се зголеми во текот на економската криза во Европа. За многумина Меркел претставува стабилност во нестабилен и менувачки свет.

Планирањето на иднината на Европската Унија без Велика Британија. Тивко зајакнување на новите глобални сојузи во бурното разбудување на хаотичната администрација на Доналд Трамп. Нејзините фанови ја нарекуваат последниот бранител на западните демократски вредности. Но и покрај тоа што е почитувана од многумина, таа е проколната и карикатурирана поради нејзините бескомпромисни ставови - за грчкиот долг, за политиката на бегалците, за животната средина.

А, сепак, многу малку знаеме за неа. Дури и во сопствената земја таа останува загадочна фигура.

Германската канцеларка е позната по нејзината приватност. Нејзиното семејство, пријателите и персоналот се скрупулозно дискретни. Нејзиниот сопруг, Јоаким Сојер, имал само неколку јавни настапи. Јоаким е нејзин втор сопруг, иако таа го задржа презимето на првиот сопруг.

Таа и нејзините приврзаници формираат круг околу неа што е непробоен како густите шуми на регионот Укермарк, каде што таа пораснала и каде што заедно со нејзиниот сопруг оди да се одмори.

За да ја разбереме Меркел, нејзината политика, нејзината мотивација, важно е да се земе предвид нејзиното невообичаено воспитување во тогашната комунистичка Источна Германија.


Детството го поминала во Темплин. За да стигнете дотаму треба да возите низ комплекс од добро чувани градини и мали колиби. На паркингот еден млад маж и жена ги поздравуваат посетителите формално ракувајќи се со голема насмевка.

Тие се жители на комплексот - во него се сместени возрасни со тешкотии во учењето, исто како во времето кога Ангела Каснер живееше тука. Нејзиниот татко, лутерански свештеник, го преселил семејството тука од Хамбург, долго време по раѓањето на Ангела.

Во време кога речиси сите други мигрирале кон запад, семејството Каснер се насочило кон исток. Границата сè уште не била затворена, но режимот во комунистичка демократска Република Германија бил угнетувачки.

Оние што не се согласувале имале мали шанси да просперираат. Никој не знае што го мотивирало свештеникот Каснер да се пресели тука - се чини дека работата му изгледала во ред, и како член на свештенството, би уживал поголема слобода отколку повеќето луѓе во Источна Германија.

Улрих Шоенич, кој подоцна ќе стане градоначалник на Темплин, го знае семејството многу добро.

За Хорс Каснер се сеќава дека бил строг човек кој сакал да обезбеди добра иднина и високо образование за своите деца. Затоа инсистирал да се приклучат на младински организации што припаѓале на режимот. Меѓутоа, Меркел отсекогаш инсистирала дека нејзината улога во организацијата била релативно пасивна.

Шонич вели дека го гледа влијанието на двата родители врз Меркел. Нејзината мајка била наставничка, иако морала да се откаже од работата кога семејството се преселило. Таа била политички активна и претседавала со локалната Социјалдемократска партија.

„Нејзиниот татко беше фокусиран на кариерата, а гледам дека е и таа. Таа дејствува тактички. Нејзината мајка е прекрасна жена која е сакана од сите“, вели Шонич.

Иако нејзината политичка стратегија е како онаа на добар шахист, Меркел е исто така и политичар со скрупули.

„Многумина очекуваа дека кога Ангела ќе стане канцеларка, Темплин ќе процвета. Не сте во право, им реков, таа не може да го направи тоа бидејќи ќе се смета за пристрасна“, вели градоначалникот.

Меркел имала 35 години кога паднал Берлинскиот ѕид. Имала универзитетско образование, се омажила и се развела во нејзините 20-ти, меѓутоа, многу работи ѝ биле скратени, како и на нејзината генерација - вклучувајќи ја можноста да патува низ светот.

Таа често се сеќава на нејзината младост зад Железната завеса и страсно зборува за нејзината лична слобода.

По изборот на Доналд Трамп, ужасната од неговиот план за изградба на ѕид со мексиканската граница, Меркел беше брза во потсетувањето на неговата должност да ги почитува западните вредности - демократија, слобода, почитување на владеењето на правото и човековото достоинство без оглед на етничката припадност, пол, сексуална ориентација или политичка убеденост.

Штитеничка

За помалку од 10 години таа успеа да стигне од помошничка во канцеларијата на тогашното Демократско будење (кое подоцна се развило во модерна христијанска демократска заедница) до портпарол на партијата, за подоцна да се истакне во редовите на кабинетот на Хелмут Кол под покровителство на самиот канцелар. Тој ја нарекуваше негова штитеничка.

Токму во овие години Хеико Сакураи, млад политички карикатурист, почнал да ја црта Меркел.

„Најмногу се концентрирав на нејзините очи. Половина затворени очи. Како таа гледаше. Ми беше интересна. Мислев дека изгледа како поспана девојка, несигурна. Но тоа се промени. И денес ја цртам со полузатворени очи, но сега знам дека тоа е знак на рационалност. Човек не може да погледне во нејзиниот ум - тоа сè уште е мојот проблем. Сè уште не знам што размислува оваа жена“, вели тој.


Според него, тоа ја илустрира способноста да чува тајни, што можеби било неопходно за неа во текот на нејзиното детство.

„Тоа ѝ помогна во нејзината кариера - да има близок круг на луѓе кои не зборуваат премногу и можат да чуваат тајни“, додава тој.

Менторот на Меркел, Хелмут Кол, подоцна ќе дознае, можеби и премногу доцна, колку таинствена може да биде неговата штитеничка.

Како што Кол и многумина во неговата партија заглавиле во финансиски скандал, Меркел се дистанцирала од него во статија од весник. Тој никогаш не ѝ простил и ова го сметал како чин на предавство.

Таа помогнала да се стави крај на канцеларството на Кол и започнала да ги реализира своите амбиции за оваа работа. Вистинска политичка трансформација - малото девојче исчезна, а на нејзино место дошла моќната.


Откако нејзината партија повторно ја презела власта, поминало извесно време пред Меркел да ја добие самоувереноста што ја карактеризира денес. Германците почнале да ја викаат Мути (мајка). Доверлива, едноставна, внимателна.

„Луѓето знаат дека таа не се стреми кон крајности и импресионира со својот личен живот. Се сеќавам дека поранешниот француски претседател Франсоа Оланд бил фотографиран навечер на неговиот скутер како оди да ја види својата девојка. Никој не може да ја замисли Ангела Меркел навечер на скутер како оди да го види својот љубовник - тоа никогаш нема да се случи“, вели Волфганг Босбах, долгогодишен пратеник.

Но имало моменти кога Меркел ја изненадила Германија, и светот.

Меркел двапати „излегла“ од нејзината вообичаена скрипта - еднаш кога ја најави својата одлука да стави крај на нуклеарната енергија во Германија после кризата во фабриката „Фукушима“ во Јапонија во 2011 година и уште еднаш во 2015 година кога ги отвори вратите на Германија за стотици илјади бегалци.


И двете одлуки ја дефинираа политички иако по цена на нејзината репутација и популарност. И двете одлуки беа аплаудирани од некои, а критикувани од други. И двете одлуки имаат долгорочни последици.

Сопствениците на германската нуклеарна централа бараа отштета за одлуката да се затвори, додека е невозможно да се измери административното, социјалното и финансиското оптоварување за интегрирање стотици илјади мигранти во германското општество.

Можеби овие две одлуки се уште повпечатливи бидејќи Меркел има толкава контрола - особено кога станува збор за нејзиниот имиџ во јавноста.

Таа е одлична во управување со кризи. Нејзината растечка сила на светската сцена ја доведе Германија во силна нова позиција. Без сомнение, после 12 години на функција, никој повеќе не може да ја потцени, ни неа ни нејзината улога во Германија.

Отворање на вратата

Отворајќи ја вратата за мигрантите, Меркел го направи најризичниот потег во својата политичка кариера.

Европа се соочуваше со криза без преседан и нејзините лидери не можеа да се согласат како да се справат со тоа. Меркел веќе го суспендира Даблинскиот договор, кој бара барателите на азил да останат во ЕУ-земјата во која пристигнале - за Сиријците.

Но на унгарската влада ѝ беше доволно. Властите ја затворија главната железничка станица во Будимпешта, одбивајќи да им дозволат на барателите на азил да се качат на возот и да се упатат кон Западна Европа.


Можеби Меркел била разнежнета од тоа што уморните имигранти извикувале: „Германија, Германија“. Или можеби поради откривањето на 71 тело на баратели на азил во задниот дел на камион на австрискиот автопат.

Потоа Меркел изјави дека дејствувала со цел да спречи хуманитарна криза. Но според нејзиниот поранешен министер, нејзината одлука не била толку морално или етичко прашање, туку била одлука заснована на факти. „Бегалците беа таму, а Германија можеше да се справи со 10.000 бегалци“.

Сепак, тој вели дека Германија ги потцени долгорочните импликации и последици од оваа одлука.

На почеток преовладувала еуфорија. Градовите организираа забави за да ги дочекаат новите жители, се донирале храна и облека, а десетици илјади волонтери неуморно работеле во центрите за прифаќање.

Германците се здобија со својата нова меѓународна репутација. Повеќе не се дефинирани како нацистите од Втората светска војна или економскиот гигант што ја малтретира јужната еврозона. Наместо тоа, Германија сега беше хуманитарното лице на Европа.

Но нејзиниот министер за внатрешни работи беше загрижен, плашејќи се од реакцијата. Без добрата волја на волонтерите, Тома де Маизиер веруваше дека земјата ќе се бори да се справи со големиот број луѓе што бараат азил. Другите земји во ЕУ жестоко негодуваа - Германија го поттикна приливот што ги погоди и нив.


Меркел постојано апелираше за систем на квоти за рамномерно да ги дистрибуира барателите на азил во ЕУ. Но нејзиното барање беше игнорирано.

Како што поминуваа месеците, градовите се обидуваа да ги сместат и интегрираат стотиците илјади нови пристигнати, а нападите врз сместувањата на бегалците беа вешто искористени од нејзините критичари како доказ дека нејзината политика не беше успешна. Нејзината репутација опаѓаше.

За многумина, вистинската пресвртница се случи на последниот ден од 2015 година. За време на прославата на новогодишната ноќ во Келн, стотици жени беа сексуално нападнати од група мажи - најчесто опишани како мажи од северноафриканско или арапско потекло. Тоа ја шокира Германија. И првпат по почетокот на кризата Меркел беше во вистинска политичка неволја.

Но, таа преживеа. Нејзината влада постепено го заострува законот, така што полесно е да се депортираат барателите на азил кои ќе направат криминал. Бројот на мигранти што пристигнуваа во Германија се намали. Договорот со кој Меркел посредуваше меѓу Турција и ЕУ доста помогна.

Како што предвиде Меркел, мигрантската криза ја смени Германија. Прерано е да се каже дали на подобро или на полошо. Како и да е, Меркел никогаш не покажа каење за одлуката што ја донесе кон крајот на летото 2015 година.

„Беше важно за нас да ги земеме овие луѓе во текот на една тешка ситуација“, изјави таа во август 2017.

Денес, нејзиниот непоколеблив став и континуирано инсистирање дека Германија ја направи вистинската работа, се чини дека ѝ помага на нејзината популарност. Се чини дека Меркел успеа да се справи со сето тоа. Но можеби повеќе имаше среќа отколку добра одлука.

На меѓународната сцена

По шокот на изборите за Брегзитот и претседателските избори во Америка, Меркел се обидува да создаде стабилност и нови партнерства во овој нов свет. Тоа ќе ја промени нејзината улога и улогата на нејзината држава на меѓународната сцена.

Во мај таа предупреди дека Европа не може да се потпре на традиционалните сојузи со Велика Британија и Америка.

Влијанието на Меркел на светската сцена започна првично од економската тежина на нејзината сопствена земја и водството за време на кризата во еврозоната.

Кризата ја зацементира позицијата на Меркел како де факто лидер на ЕУ. Но две врски беа клучни за помоќната глобална позиција - една на исток и една на запад.


Приказната за една од средбите на Меркел со Путин е добро позната и често се повторува. За време на разговорите Путин му дозволи на неговиот црн лабрадор Кони да шета низ собата и покрај тоа што знаеше дека германската секретарка се плаши од кучиња. Рускиот лидер подоцна се извини, но со текот на годините приказната почна да го симболизира кревкиот однос меѓу овие две земји.

Лидерите делат огромна почит еден кон друг, а делат и историја. Таа израснала во Источна Германија, каде што научила да зборува руски, а тој бил офицер на КГБ стациониран во Дрезден и научил да зборува германски. Критичарите тврдат дека условите од договорот во Минск никогаш не биле исполнети, меѓутоа, со интервенција на Меркел, таа успеала да ја спречи Америка да испрати оружје во Украина, што значи дека успеала да спречи дел од крвопролевањето.

Кога во 2013 година откри дека американските шпиони го прислушувале нејзиниот мобилен телефон, таа била бесна. Меѓутоа, ова не било доволно за да се ослабне врската со тогашниот претседател Барак Обама, а двата лидери поттикнаа топол, доверлив и заемно корисен однос, честопати зборувајќи на телефон.

Во неколку наврати ја изрази нејзината поддршка за Обама, кој во тоа време имал малку вистинска домашна моќ. Неговото пријателство со Меркел и неговата јавна поддршка за нејзината политика за бегалци ги утешија нејзините гласачи. Двајцата лидери успеаја да склопат трансатлантски сојуз кој ги поврзува Европа и Америка.


Мала е веројатноста ова партнерство да се повтори со новата администрација.

Силата на Меркел сега може да зависи од нејзиното противење на реториката на Трамп.

„Таа се потпира на нејзината огромна репутација како еден од најдолго задржаните лидери во светот. Други дојдоа и си заминаа, но Ангела Меркел остана потпирајќи се на нејзините силни нерви и покерско лице. Не можете да кажете од нејзиниот израз што ќе одлучи, таа не е како Доналд Трамп, кој отворено кажува што мисли, но тоа не значи дека не е целосно фокусирана на нејзината политичка свест“, вели Волфгагн Босбах.

Покерското лице понекогаш исчезнува, особено кога станува збор за Велика Британија, земја кон која Меркел и повеќето Германци имаат длабока наклонетост.

Во земја каде што луѓето се идентификуваат себеси прво како Европејци, а потоа како Германци, ЕУ претставува идеална поствоена унитарност. Иако не е совршена и има многу предизвици што треба да се пребродат, институцијата се смета дека носи политички и економски бенефиции.

Свесна за ситуацијата во Британија пред гласањето, Меркел покажа подготвеност, сугерирајќи дека нема да ги отфрли договорените промени и велејќи: „Каде што постои волја, постои и начин“, но во реалноста нејзината позиција никогаш не се променила.

Соочена со одлуката на Велика Британија да ја напушти ЕУ, првичната реакција на Меркел беше да претстави обединет фронт.

Во деновите по гласањето на Брегзитот, министрите за надворешни работи на ЕУ, а потоа и лидерите на Франција и на Италија одржаа состаноци во Берлин. До 2017 година, кога почнаа преговорите за Брегзит, тој обединет фронт сè уште беше во тек. Германија под Меркел нема да се отцепи од официјалната позиција на ЕУ, а Меркел е таа што го поставува тонот.

Ако ништо друго, Брегзитот ја зајакна улогата на Меркел во Германија. Но како што вели еден коментатор, таа никогаш не сакаше во историските книги да влезе како германски канцелар под кој Велика Британија ја напушти ЕУ.

Што е следно?

Meркел работи како канцеларка веќе 12 години. Нејзиното политичко богатство се зголеми, падна и повторно се зголеми. Но нејзиниот рејтинг на популарност никогаш не паднал под 46%. Тоа е резултат на дел вештина и дел среќа.


После Брегзитот и изборот на Трамп, Меркел за многу германски гласачи е стабилна фигура во нестабилен свет.

Долго време одлучуваше дали да се кандидира за четврти мандат, признавајќи дека е уморна. Исцрпена од мигрантската криза, несигурна за поддршката на електоратот, таа вели дека треба да поминува повеќе време со својата мајка. И тогаш Германија почна да паничи.

На 63-годишна возраст Меркел е незаменлива и на врвот на нејзината политичка доверба. Но идниот политички пат на Меркел нема да биде лесен и можеби не е случајно што таа често повикува за меѓународна или европска солидарност и соработка.

„Таа пораснала во Источна Германија, далеку од демократија, поради што својот живот во обединета Германија го смета како подарок. Сака да покаже благодарност кон оваа земја и сака да ги врати слободата и правата што ги добила по рушењето на ѕидот.